Thanh toán không tiền mặt đang trở thành một xu hướng phát triển mạnh mẽ tại Nhật Bản. Theo số liệu từ Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI), tỷ lệ thanh toán không dùng tiền mặt đã đạt 42,8% vào năm 2024, vượt mức mục tiêu 40% đề ra cho năm 2025. Xu hướng này không chỉ phản ánh sự thay đổi hành vi người tiêu dùng mà còn thể hiện định hướng chiến lược của chính phủ trong thúc đẩy xã hội số hóa.
Mục lục
Tiềm năng phát triển từ một xã hội ít sử dụng tiền mặt
Trong nhiều năm, Nhật Bản duy trì tỷ lệ sử dụng tiền mặt cao so với các nền kinh tế phát triển khác. Một phần do thói quen tiêu dùng truyền thống và hệ thống thanh toán bằng tiền mặt vốn ổn định, minh bạch. Tuy nhiên, đại dịch COVID-19 đã tạo ra cú hích quan trọng khiến các phương thức thanh toán không tiếp xúc trở nên cần thiết và phổ biến hơn.
Theo METI, tỷ lệ thanh toán không tiền mặt đã tăng từ 26,8% năm 2019 lên 42,8% năm 2024. Điều này chứng minh sự thay đổi nhanh chóng trong hành vi tiêu dùng, sự chấp nhận công nghệ và tính cấp thiết của việc xây dựng một hệ sinh thái thanh toán hiệu quả, hiện đại hơn.
Các hình thức thanh toán điện tử phổ biến
- Thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ: Hình thức thanh toán chiếm ưu thế trong nhiều năm với các thương hiệu phổ biến như Visa, JCB, MasterCard. Thẻ tín dụng còn tích hợp nhiều chương trình điểm thưởng, hoàn tiền nên có độ phủ cao.
- Ví điện tử: Các nền tảng như PayPay, Rakuten Pay, Line Pay và au Pay ngày càng phổ biến, đặc biệt ở giới trẻ và khu vực đô thị. Các ứng dụng này hỗ trợ mã QR, thanh toán siêu tốc, có chính sách khuyến mãi linh hoạt theo mùa và từng đối tượng khách hàng.
- Thẻ IC: Thẻ Suica và Pasmo vốn được sử dụng trong giao thông công cộng, hiện đã mở rộng chức năng thanh toán tại cửa hàng tiện lợi, nhà hàng, máy bán hàng tự động, bệnh viện… giúp hình thức này trở thành lựa chọn phổ thông.
- Ứng dụng ngân hàng và mã QR: Các ngân hàng lớn như MUFG, SMBC, Mizuho đều phát triển ứng dụng di động hỗ trợ thanh toán QR, chuyển khoản nhanh và tích hợp với các ví điện tử phổ biến. Điều này giúp người dùng truy cập dịch vụ ngân hàng mọi lúc, mọi nơi.
Vai trò của chính phủ và định hướng chính sách
Từ năm 2018, Nhật Bản chính thức khởi động chiến lược “Cashless Vision” với mục tiêu dài hạn: đạt tỷ lệ thanh toán không tiền mặt 80% vào năm 2040. Chiến lược này là một phần trong tầm nhìn quốc gia về hiện đại hóa hạ tầng thanh toán, tăng hiệu quả kinh tế và giảm chi phí xã hội.
Các biện pháp hỗ trợ đáng chú ý gồm:
- Trợ cấp chi phí triển khai hệ thống POS, máy quét mã QR cho các nhà bán lẻ nhỏ.
- Chính sách khuyến mãi hoàn tiền (cashback) khi dùng hình thức thanh toán điện tử, đặc biệt sau khi tăng thuế tiêu dùng năm 2019.
- Tạm thời giảm thuế cho các doanh nghiệp chuyển đổi sang hệ thống không tiền mặt.
- Tổ chức các chiến dịch tuyên truyền trên toàn quốc nhằm thay đổi thói quen tiêu dùng của người dân.
Các yếu tố thúc đẩy quá trình chuyển đổi
- Tác động của COVID-19: Giai đoạn 2020–2022 chứng kiến sự bùng nổ nhu cầu thanh toán không tiếp xúc do yếu tố an toàn dịch tễ và giãn cách xã hội.
- Thế hệ trẻ dẫn dắt chuyển đổi: Nhóm tuổi 18–35 tại Nhật là lực lượng sử dụng ví điện tử, ứng dụng QR và các hình thức thanh toán mới nhiều nhất. Họ kỳ vọng trải nghiệm thanh toán nhanh, thuận tiện, gắn với hệ sinh thái công nghệ.
- Áp lực cạnh tranh trong bán lẻ: Doanh nghiệp bán lẻ buộc phải triển khai các giải pháp thanh toán thông minh để giữ chân khách hàng, tăng hiệu suất giao dịch và thu thập dữ liệu tiêu dùng.
- Chính sách tiền kỹ thuật số (CBDC): Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) đang tích cực thử nghiệm CBDC – yên kỹ thuật số – như một giải pháp bổ sung trong hệ thống thanh toán quốc gia. Giai đoạn thử nghiệm giai đoạn 2 đã hoàn tất vào 2024, và BOJ có thể bắt đầu thí điểm thực tế vào năm 2026.
Một số thách thức cần giải quyết
- Độ tuổi cao trong dân số: Nhật Bản có hơn 29% dân số trên 65 tuổi. Đây là nhóm ít tiếp cận công nghệ và có xu hướng tin tưởng vào tiền mặt truyền thống. Cần có chính sách giáo dục số và thiết kế giao diện đơn giản hơn để khuyến khích họ chuyển đổi.
- Chênh lệch phát triển vùng miền: Trong khi khu vực Tokyo và Osaka đã phổ cập hầu hết phương thức không tiền mặt, nhiều vùng nông thôn vẫn chưa có hạ tầng mạng đủ mạnh hoặc thiếu thiết bị POS.
- Chi phí triển khai ban đầu: Với các doanh nghiệp siêu nhỏ và cửa hàng gia đình, việc đầu tư máy móc thanh toán điện tử có thể là gánh nặng.
- Bảo mật và quyền riêng tư: Việc số hóa giao dịch làm tăng rủi ro bị tấn công mạng, đánh cắp dữ liệu hoặc bị theo dõi hành vi tiêu dùng không minh bạch nếu không có luật rõ ràng.
Triển vọng phát triển
Trong giai đoạn 2025–2030, nhiều tổ chức dự báo Nhật Bản sẽ chứng kiến sự tăng trưởng vượt bậc về tỷ lệ thanh toán không tiền mặt, có thể tiệm cận mốc 60–65%. Việc tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và xác thực sinh trắc học vào các ứng dụng thanh toán sẽ ngày càng phổ biến.
BOJ và METI đồng thời khẳng định thanh toán điện tử không nhằm thay thế hoàn toàn tiền mặt mà hướng đến mô hình “đa dạng kênh – linh hoạt sử dụng” để tăng hiệu quả, thuận tiện và khả năng giám sát giao dịch kinh tế.
Một số tập đoàn lớn như Aeon, Seven & I, Lawson cũng đang tích cực hợp tác với các startup fintech để tạo hệ sinh thái bán lẻ số khép kín, giúp khách hàng trải nghiệm liền mạch từ mua hàng đến thanh toán và chăm sóc sau bán hàng.
Kết luận
Nhật Bản đang trong tiến trình chuyển đổi sâu sắc về hệ thống thanh toán. Thanh toán không tiền mặt không chỉ là xu hướng nhất thời mà là trụ cột chiến lược trong xây dựng xã hội số, nâng cao hiệu quả quản lý và thúc đẩy tiêu dùng thông minh. Với sự hỗ trợ đồng bộ từ chính phủ, khu vực tài chính và doanh nghiệp, quốc gia này đang từng bước xây dựng mô hình thanh toán tiên tiến, phù hợp với một nền kinh tế phát triển, dân số già hóa và yêu cầu toàn cầu hóa ngày càng cao.
Ý kiến