Mùa hè năm 2025 sẽ được ghi vào lịch sử Nhật Bản không phải bởi những lễ hội rực rỡ, mà bởi cái nóng như thiêu đốt đang biến các thành phố thành “chảo lửa” khổng lồ. Với nhiệt độ liên tục phá vỡ các kỷ lục, quốc gia này đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng toàn diện, phơi bày những lỗ hổng trong hệ thống ứng phó và gióng lên hồi chuông báo động về một tương lai khí hậu ngày càng khắc nghiệt.
Mục lục
- “Vòm nhiệt” bất thường và dấu tay không thể chối cãi của biến đổi khí hậu
- Khủng hoảng nước trầm trọng: Nông nghiệp chết khát, an ninh lương thực bị đe dọa
- Hệ thống y tế căng mình và gánh nặng về lao động
- Tác động lan rộng: Từ giáo dục, thể thao đến kinh tế dịch vụ
- Hệ sinh thái bị tổn thương: Khi thiên nhiên thay đổi vĩnh viễn
- Các giải pháp ứng phó: Từ cấp bách đến chiến lược dài hạn
- Kết luận: Bài học đắt giá và cuộc chạy đua với thời gian
“Vòm nhiệt” bất thường và dấu tay không thể chối cãi của biến đổi khí hậu
Nguyên nhân trực tiếp được Cơ quan Khí tượng Nhật Bản (JMA) xác định là do hệ thống áp cao Thái Bình Dương mạnh lên một cách dị thường, tạo ra một “vòm nhiệt” (heat dome) giam giữ không khí nóng trên khắp quần đảo. Hiện tượng này kết hợp với luồng gió Tây Nam khô nóng, biến bầu không khí thành một lò nung.
Tuy nhiên, gốc rễ của vấn đề sâu xa hơn. Báo cáo mới nhất của JMA nhấn mạnh: “Sự gia tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu, mà Nhật Bản đã cảm nhận rõ rệt với mức tăng hơn 1,4°C trong thế kỷ qua, là yếu tố chính khiến các đợt sóng nhiệt trở nên thường xuyên và dữ dội hơn.” Các mô hình khí hậu cho thấy đây không còn là hiện tượng dị biệt, mà là một phần của “bình thường mới” đáng báo động.
Khủng hoảng nước trầm trọng: Nông nghiệp chết khát, an ninh lương thực bị đe dọa
Mùa mưa (Tsuyu) kết thúc sớm hơn gần 3 tuần so với trung bình nhiều năm đã đẩy các khu vực phía Tây và Trung Nhật Bản, đặc biệt là vùng Kansai và Chugoku, vào tình trạng hạn hán nghiêm trọng.
- Mực nước hồ chứa xuống đáy: Hồ chứa Sameura, một trong những “bình nước” quan trọng nhất của vùng Shikoku, ghi nhận mực nước xuống dưới 30% dung tích, mức thấp nhất trong vòng 20 năm. Chính quyền nhiều địa phương đã phải áp dụng biện pháp cấp nước luân phiên và kêu gọi người dân tiết kiệm nước sinh hoạt.
- Nông nghiệp điêu đứng: Tình trạng khô hạn giáng một đòn mạnh vào ngành nông nghiệp. Những cánh đồng lúa ở Niigata, vựa lúa lớn của Nhật Bản, bắt đầu nứt nẻ. Nông dân cảnh báo về nguy cơ mất trắng tới 40% sản lượng nếu tình hình không cải thiện trong tháng 8. Giá rau củ quả mùa hè đã tăng vọt từ 20-30% tại các chợ đầu mối ở Tokyo.
Hệ thống y tế căng mình và gánh nặng về lao động
Đợt nắng nóng kéo dài đang đẩy hệ thống y tế – vốn đã chịu áp lực do dân số già hóa – đến ngưỡng quá tải.
Bệnh viện quá tải: Trong tuần cuối tháng 7, hơn 10.000 người đã phải nhập viện khẩn cấp do các triệu chứng liên quan đến nắng nóng, trong đó khoảng 70% là người trên 65 tuổi. Số ca tử vong vì sốc nhiệt đã vượt mốc 16 và tiếp tục có xu hướng gia tăng. Tại các thành phố lớn như Tokyo và Osaka, thời gian chờ xe cấp cứu tăng mạnh, gây lo ngại về khả năng phản ứng y tế trong các tình huống khẩn cấp.
Điều kiện lao động khắc nghiệt: Các ngành xây dựng, logistics và nông nghiệp đang chịu ảnh hưởng nặng nề do làm việc ngoài trời trong điều kiện nhiệt độ cao. Trước tình hình này, chính phủ Nhật Bản đã ban hành “Chỉ thị đặc biệt về an toàn lao động trong mùa nóng”, yêu cầu các doanh nghiệp thực hiện hàng loạt biện pháp ứng phó:
- Điều chỉnh giờ làm việc, tránh khung giờ nắng cao điểm từ 10h đến 15h.
- Bắt buộc trang bị thiết bị làm mát cá nhân như áo có gắn quạt và cung cấp đầy đủ nước uống, nước điện giải.
- Thiết lập các “trạm nghỉ lưu động” có điều hòa không khí tại công trường và điểm làm việc ngoài trời.
- Khuyến khích tối đa mô hình làm việc từ xa (telework) đối với khối văn phòng.
Tác động lan rộng: Từ giáo dục, thể thao đến kinh tế dịch vụ
Không một lĩnh vực nào của đời sống xã hội Nhật Bản thoát khỏi ảnh hưởng của đợt nắng nóng này.
- Giáo dục và thể thao: Giải bóng chày mùa hè Koshien danh giá buộc phải thay đổi lịch thi đấu các trận vòng loại sang buổi tối để đảm bảo an toàn cho các vận động viên trẻ. Nhiều trường học đã hủy bỏ toàn bộ hoạt động ngoại khóa ngoài trời và lắp đặt khẩn cấp hệ thống điều hòa cho các lớp học chưa được trang bị.
- Kinh tế dịch vụ và du lịch: Các điểm du lịch ngoài trời nổi tiếng ở Kyoto và Nara ghi nhận lượng khách sụt giảm mạnh. Ngược lại, các trung tâm thương mại, rạp chiếu phim và bảo tàng lại trở thành “thiên đường” trú ẩn. Ngành năng lượng đang đối mặt với sức ép khổng lồ về nguồn cung điện, buộc chính phủ phải tái khởi động chiến dịch “Setsuden” (tiết kiệm điện) trên toàn quốc để tránh nguy cơ mất điện diện rộng.
Hệ sinh thái bị tổn thương: Khi thiên nhiên thay đổi vĩnh viễn
Tác động của khí hậu cực đoan không chỉ giới hạn ở con người.
- Chu kỳ thực vật bị phá vỡ: Hiện tượng hoa anh đào nở sớm, không đều hoặc thậm chí không nở đã được ghi nhận ở nhiều vùng. Mùa đông ấm hơn khiến lượng tuyết tích tụ trên đỉnh núi Phú Sĩ ở mức thấp kỷ lục, ảnh hưởng đến nguồn nước ngầm và dòng chảy các con sông hạ lưu trong mùa hè.
- Đe dọa đa dạng sinh học: Nhiệt độ nước biển tăng cao cũng gây ra hiện tượng tẩy trắng san hô ở các vùng biển phía Nam Okinawa, đe dọa hệ sinh thái biển mong manh.
Các giải pháp ứng phó: Từ cấp bách đến chiến lược dài hạn
Trước tình trạng nắng nóng ngày càng khắc nghiệt, chính phủ Nhật Bản đang triển khai loạt giải pháp vừa mang tính ứng phó tức thời, vừa hướng tới khả năng thích nghi lâu dài với biến đổi khí hậu.
Giải pháp khẩn cấp:
- Cảnh báo sớm và truyền thông rộng rãi: Hệ thống cảnh báo J-Alert được tích hợp trên điện thoại thông minh, đồng thời thông tin được phát liên tục trên đài truyền hình quốc gia NHK nhằm giúp người dân kịp thời ứng phó với các ngày có nguy cơ nhiệt cao.
- Thiết lập các “trung tâm tránh nóng” cộng đồng: Các thư viện, nhà thi đấu, trung tâm văn hóa được mở cửa tự do trong những ngày nắng gay gắt, đóng vai trò như “ốc đảo mát” giúp người dân – đặc biệt là người già và trẻ nhỏ – có nơi tránh nóng an toàn.
- Tăng cường hỗ trợ tại nhà: Chính quyền địa phương triển khai đội y tế lưu động đến kiểm tra sức khỏe định kỳ cho người cao tuổi sống một mình – nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất trong điều kiện thời tiết cực đoan.
Giải pháp dài hạn:
- Phát triển đô thị thông minh chống nóng: Chính phủ thúc đẩy việc sử dụng vật liệu xây dựng phản xạ nhiệt, mở rộng diện tích cây xanh, công viên, mặt nước đô thị nhằm tạo ra các vùng vi khí hậu dễ chịu hơn, góp phần giảm hiệu ứng đảo nhiệt đô thị.
- Đầu tư công nghệ và đổi mới sáng tạo: Các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp nghiên cứu sản phẩm chống nóng hiệu quả hơn – như trang phục làm mát thông minh, thiết bị cá nhân tiết kiệm năng lượng – đang được triển khai. Song song đó, công nghệ dự báo thời tiết ứng dụng AI được tăng cường để nâng cao khả năng cảnh báo sớm.
- Chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp: Ngành nông nghiệp đang hướng đến việc phát triển các giống cây trồng chịu nhiệt, chịu hạn, đồng thời điều chỉnh thời vụ gieo trồng phù hợp với sự thay đổi của khí hậu.
Kết luận: Bài học đắt giá và cuộc chạy đua với thời gian
Đợt nắng nóng mùa hè 2025 tại Nhật Bản không đơn thuần là một sự kiện thời tiết cực đoan. Nó là một phép thử khắc nghiệt, một lời cảnh báo đanh thép về một tương lai mà biến đổi khí hậu không còn là nguy cơ xa vời mà đã trở thành hiện thực tàn khốc. Dù là một quốc gia có nền tảng công nghệ và kỷ luật xã hội cao, Nhật Bản vẫn đang phải vật lộn để đối phó. Cuộc chiến chống lại biến đổi khí hậu không chỉ là trách nhiệm của chính phủ mà còn đòi hỏi sự thay đổi trong nhận thức và hành động của từng cá nhân. Đây là một cuộc chạy đua với thời gian mà cả Nhật Bản và thế giới không thể để thua.
Ý kiến