Ngày 25/3/2025, Tòa án cấp cao Osaka đã đưa ra một phán quyết mang tính bước ngoặt, tuyên bố rằng lệnh cấm hôn nhân đồng giới tại Nhật Bản là vi hiến. Đây là lần thứ năm một tòa án cấp cao ở nước này đưa ra kết luận tương tự, củng cố áp lực pháp lý lên chính phủ để xem xét lại các quy định về hôn nhân. Sự kiện này đánh dấu một cột mốc quan trọng trong cuộc đấu tranh đòi quyền bình đẳng của cộng đồng LGBTQ+ tại Nhật Bản, quốc gia G7 duy nhất chưa công nhận hôn nhân đồng giới.
Mục lục
Bối cảnh pháp lý về hôn nhân đồng giới tại Nhật Bản
Nhật Bản từ lâu duy trì quan điểm bảo thủ về hôn nhân, chỉ công nhận các mối quan hệ giữa nam và nữ theo Luật Dân sự. Điều 24 của Hiến pháp Nhật Bản quy định rằng hôn nhân dựa trên “sự đồng thuận của cả hai giới”, được chính phủ diễn giải là giới hạn ở các cặp đôi khác giới. Tuy nhiên, quan điểm này đã bị thách thức mạnh mẽ trong những năm gần đây thông qua hàng loạt vụ kiện từ cộng đồng LGBTQ+.
Cuộc chiến pháp lý bắt đầu thu hút sự chú ý vào năm 2019, khi 13 cặp đôi đồng giới trên khắp Nhật Bản đệ đơn kiện chính phủ, yêu cầu công nhận quyền kết hôn của họ. Các vụ kiện này, được tổ chức dưới chiến dịch “Marriage for All Japan”, đã dẫn đến một loạt phán quyết quan trọng. Tòa án quận Sapporo vào ngày 17/3/2021 là tòa đầu tiên tuyên bố rằng việc không công nhận hôn nhân đồng giới là vi hiến, vi phạm Điều 14 của Hiến pháp về quyền bình đẳng trước pháp luật. Sau đó, các tòa án cấp quận khác như Tokyo (2022), Nagoya (2023), và Fukuoka (2024) cũng đưa ra kết luận tương tự, dù không có hiệu lực thay đổi luật.
Ở cấp độ tòa án cấp cao, phán quyết đầu tiên xuất hiện vào ngày 14/3/2024, khi Tòa án cấp cao Sapporo xác nhận lệnh cấm hôn nhân đồng giới là vi hiến. Tiếp theo là các phán quyết từ Tòa án cấp cao Tokyo (30/10/2024), Nagoya (7/3/2025), và Fukuoka (ngày không cụ thể trong 2024), tạo thành một tiền lệ pháp lý ngày càng rõ ràng trước phán quyết mới nhất tại Osaka.
Phán quyết của Tòa án cấp cao Osaka ngày 25/3/2025
Vào ngày 25/3/2025, Tòa án cấp cao Osaka đã xử lý một vụ kiện do một cặp đôi đồng giới tại địa phương khởi xướng, yêu cầu chính phủ công nhận hôn nhân của họ. Tòa án kết luận rằng việc từ chối công nhận hôn nhân đồng giới vi phạm Điều 14 của Hiến pháp, vốn đảm bảo mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật. Đây là lần thứ năm một tòa án cấp cao ở Nhật Bản đưa ra phán quyết như vậy, sau các tiền lệ từ Sapporo, Tokyo, Nagoya, và Fukuoka.
Phán quyết này được đưa ra trong bối cảnh Tòa án quận Osaka trước đó, vào ngày 20/6/2022, từng bác bỏ lập luận rằng lệnh cấm là vi hiến, khiến cộng đồng LGBTQ+ thất vọng. Tuy nhiên, quyết định của Tòa án cấp cao Osaka năm 2025 đã đảo ngược phán quyết cấp dưới, đánh dấu sự thay đổi quan trọng trong cách tiếp cận pháp lý tại khu vực Kansai. Có lẽ phán quyết này không chỉ củng cố các tiền lệ trước đó mà còn gửi một thông điệp mạnh mẽ đến Quốc hội Nhật Bản, nơi vẫn chưa hành động để sửa đổi luật hôn nhân.
Phản ứng từ cộng đồng và truyền thông
Sau khi phán quyết được công bố, cộng đồng LGBTQ+ tại Nhật Bản bày tỏ sự vui mừng. Các tổ chức như Marriage for All Japan đã hoan nghênh quyết định của Tòa án cấp cao Osaka, coi đây là một bước tiến lớn trong nỗ lực thay đổi luật pháp. Một phát ngôn viên của tổ chức này nói: “Phán quyết này là minh chứng cho sự kiên trì của chúng tôi. Chính phủ không thể tiếp tục phớt lờ tiếng nói của người dân.”
Truyền thông Nhật Bản cũng phản ánh sự kiện này một cách rộng rãi. Theo ghi nhận rằng phán quyết ngày 25/3/2025 là dấu hiệu cho thấy hệ thống tư pháp Nhật Bản đang tiến gần hơn đến việc buộc chính phủ phải hành động. Trong khi đó, Yahoo News Nhật Bản trích dẫn ý kiến từ các chuyên gia pháp lý, cho rằng năm phán quyết liên tiếp từ các tòa án cấp cao là áp lực chưa từng có lên Quốc hội.
Chính phủ Nhật Bản, dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Fumio Kishida, chưa đưa ra phản hồi chính thức về phán quyết này tính đến ngày 27/3/2025. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy chính phủ thường giữ thái độ thận trọng. Sau phán quyết Sapporo năm 2021, Kishida từng nói rằng vấn đề cần được “thảo luận kỹ lưỡng”, nhưng không có hành động cụ thể nào được thực hiện.
Tác động xã hội và pháp lý
Phán quyết của Tòa án cấp cao Osaka ngày 25/3/2025 tiếp tục làm nổi bật sự bất đồng giữa hệ thống tư pháp và lập pháp tại Nhật Bản. Dù các tòa án liên tục tuyên bố lệnh cấm hôn nhân đồng giới là vi hiến, chính phủ và Quốc hội – do Đảng Dân chủ Tự do (LDP) chiếm đa số – vẫn chưa sửa đổi Luật Dân sự. Điều này phản ánh sự chia rẽ trong nội bộ LDP, với một số thành viên ủng hộ thay đổi trong khi phe bảo thủ phản đối mạnh mẽ.
Về mặt xã hội, phán quyết củng cố sự thay đổi trong dư luận Nhật Bản. Một cuộc khảo sát vào năm 2023 cho thấy hơn 70% người dân ủng hộ hôn nhân đồng giới, đặc biệt là giới trẻ dưới 30 tuổi. Các thành phố lớn như Tokyo và Osaka đã triển khai hệ thống “chứng nhận quan hệ đối tác” cho các cặp đôi đồng giới từ năm 2015, dù hệ thống này không mang lại đầy đủ quyền lợi như hôn nhân hợp pháp.
Trên bình diện quốc tế, phán quyết nhận được sự chú ý từ các tổ chức nhân quyền. Human Rights Watch từng ca ngợi các phán quyết trước đây của Nhật Bản, như vụ Sapporo 2021, và có khả năng sẽ tiếp tục ủng hộ động thái này, dù chưa có tuyên bố chính thức nào được ghi nhận tính đến ngày 27/3/2025.
Kết luận
Phán quyết của Tòa án cấp cao Osaka ngày 25/3/2025 là một cột mốc pháp lý quan trọng trong cuộc đấu tranh cho bình đẳng hôn nhân tại Nhật Bản. Với năm phán quyết liên tiếp từ các tòa án cấp cao tuyên bố lệnh cấm hôn nhân đồng giới là vi hiến, áp lực đang gia tăng lên chính phủ để sửa đổi luật pháp. Dù chưa có dấu hiệu rõ ràng rằng Quốc hội sẽ hành động, sự kiện này tiếp tục thúc đẩy các cuộc thảo luận công khai về quyền con người và bình đẳng giới tại một trong những xã hội phát triển nhất châu Á. Tính đến nay, Nhật Bản vẫn đứng trước ngã rẽ lịch sử, với câu hỏi lớn: Liệu luật hôn nhân có thay đổi để phản ánh các giá trị hiện đại?
Ý kiến