Daruma là một loại búp bê truyền thống của Nhật Bản, là biểu tượng của sự kiên trì và may mắn. Tại xứ sở Phù Tang, đây là búp bê nổi tiếng và gần như mọi người dân trong quốc gia đều biết đến. Nhưng với người dân ở các quốc gia khác bên ngoài Nhật Bản, không nhiều người biết về lịch sử của nó hay những gì ẩn sau vẻ ngoài có phần khá ngây ngô của nó.
Mục lục
Daruma là gì?
1. Định nghĩa về Daruma
Búp bê Daruma là một loại búp bê truyền thống của Nhật Bản được mô phỏng theo Bồ Đề Đạt Ma, một nhà sư Phật giáo Trung Quốc từ thế kỷ thứ V, người đã trở thành tộc trưởng của trường phái Phật giáo Chan ở Trung Quốc. Và mặc dù ông là người Trung Quốc, nhưng ông được tôn kính ở Nhật Bản bởi vì cái mà người Trung Quốc gọi là Thiền tông cũng đã trở thành Thiền tông ở Nhật Bản. Và ngay cả khi chúng ta không có kiến thức cụ thể về Phật giáo vẫn nhận thức được tầm quan trọng của Thiền trong văn hóa Nhật Bản.
Những con búp bê này thường có màu đỏ, hình tròn, rỗng bên trong và được mô tả như một người đàn ông có râu (Bodhidharma). Tuy nhiên, có rất nhiều sự khác biệt về màu sắc và thiết kế tùy thuộc vào mong muốn, khu vực hoặc nghệ sĩ sáng tạo ra nó.
Đối với người nước ngoài, Daruma có thể chỉ được xem như một món đồ chơi hay quà tặng, nhưng với người Nhật, đó là một nét văn hóa tinh thần. Daruma được coi là biểu tượng của sự bền bỉ, hạnh phúc, may mắn,… chính vì thế chúng trở thành món quà động viên phổ biến của nhiều thế hệ người Nhật.
Ngày nay, búp bê daruma được sử dụng và trân trọng như một biểu tượng của sự may mắn và tài lộc trong tương lai, thường được đặt trên kệ ở nhà hoặc trong một doanh nghiệp. Tuy nhiên, trước khi trưng bày, chủ nhân phải ước một điều ước mà họ hy vọng sẽ thành hiện thực hoặc điều gì đó mà họ hướng tới trong cuộc sống của chính mình, và sau đó tô vào một mắt để đánh dấu điều ước. Trên thực tế, con mắt nào được điền vào trước không quan trọng, nhưng thông thường, mắt trái của daruma là lựa chọn phổ biến hơn. Khi điều ước đã thành hiện thực, con mắt còn lại sẽ được tô màu và daruma đã hoàn thành.
2. Những câu chuyện được lưu truyền đằng sau sự ra đời của Daruma
Bồ Đề Đạt Ma là một tu sĩ Phật giáo sống vào thế kỷ thứ V hoặc thứ VI sau Công nguyên. Theo truyền thuyết, ông được coi là người truyền Thiền sang Đông Á. Nguồn gốc của ông đến nay vẫn còn là điều bí ẩn và hầu hết các tài liệu ghi lại cuộc đời của ông thường gắn liền với những truyền thuyết, khiến cho việc theo dõi cuộc hành hương của Bồ Đề Đạt Ma từ “Vùng phía Tây” (có thể là trung tâm châu Á) đến nay vẫn còn nhiều điều chưa được xác thực.
Trong chuyến du hành của mình, ông đã dừng lại một thời gian tại một tu viện Thiếu Lâm ở Trung Quốc, sáng lập ra môn võ thuật đồng âm nổi tiếng. Sau đó, anh tiếp tục cuộc hành trình của mình cho đến khi quyết định định cư trong một hang động và thiền định. Đây là nơi bắt đầu lịch sử của Daruma (theo tên tiếng Nhật của Bồ Đề Đạt Ma).
Có truyền thuyết kể rằng ông đã ngồi thiền quay mặt vào tường trong khoảng thời gian 9 năm không cử động, khiến chân và tay của ông rụng rời khỏi cơ thể. Một truyền thuyết phổ biến khác kể rằng sau khi ngủ gật trong suốt 9 năm thiền định, ông trở nên tức giận với chính mình và cắt mí mắt để không bao giờ ngủ lại. Khi mí mắt chạm đất mọc lên những cây chè xanh. Truyền thuyết này là một trong những lý do khiến các nhà sư Phật giáo thường uống trà xanh để tỉnh táo.
Do đó, hình ảnh đặc trưng của búp bê Daruma là một khối tròn không có chi, và khi được bán trong các cửa hàng, Daruma được thiết kế không có tròng đen để mô tả Bồ Đề Đạt Ma ngủ gật trong khi thiền định, vì vậy ông đã không thể tìm thấy sự giác ngộ. Mọi thứ về thiết kế của Daruma đều có nguồn gốc và ý nghĩa sâu xa khiến con búp bê này không chỉ là một vật dụng gia đình đơn giản.
Daruma trở thành bùa may mắn có nguồn gốc từ Daruma-dera (Đền Daruma) ở thành phố Takasaki (tỉnh Gunma, phía bắc Tokyo). Ngày xưa, người sáng lập chùa Daruma-Dera sẽ vẽ những lá bùa năm mới có hình Bồ Đề Đạt Ma cho người dân trong vùng để cầu mong hạnh phúc, thịnh vượng và tránh những tai nạn, xui xẻo.
Có một lễ hội búp bê Daruma hàng năm được tổ chức bởi đền Shorinzan (tên gọi khác của Daruma Dera) ở thành phố Takasaki để kỷ niệm nơi sinh của búp bê Daruma.
3. Ý nghĩa thật sự của Daruma
Daruma được biết đến rộng rãi với tư cách là một lá bùa may mắn nhưng đó không phải là tất cả. Trên thực tế, daruma không thực sự ban cho ai đó điều ước, đấy không phải là tinh thần của Phật giáo cũng như bất kỳ triết lý nào của Nhật Bản. Ý nghĩa thực sự của daruma là một lời nhắc nhở về sự kiên trì, tập trung và kỷ luật của bản thân.
Trường phái Chân/Thiền tông mà Bồ Đề Đạt Ma khởi xướng là trường phái coi trọng kỷ luật tự giác, nên việc mua và sử dụng daruma không phải là để thực hiện một điều ước mà là để có một lá bùa hộ mệnh như một lời nhắc nhở về mục tiêu cuộc sống của chính bạn. Vẽ vào mắt daruma không phải là một điều ước; đó là một lời hứa với bản thân rằng bạn sẽ theo đuổi ước mơ và đạt được mục tiêu của mình, bất kể trở ngại nào cản đường bạn hay bất kỳ cạm bẫy nào cũng đều phải vượt qua để tiếp tục cuộc hành trình của mình.
Màu sắc của daruma cũng là một trong những nhân tố thể hiện rất rõ ý nghĩa này. Màu đỏ là màu của may mắn và tài lộc. Nó tương tự như một loại bùa hộ mệnh phổ biến khác trong văn hóa Nhật Bản: bùa omamori. Omamori là những lá bùa di động, trong khi Daruma là những lá bùa tĩnh. Omamori được thực hiện để đảm bảo vận may tài chính, du lịch an toàn, may mắn trong học tập hoặc kinh doanh của người vận chuyển. Những lá bùa này không ban điều ước mà chủ yếu chúng mang lại may mắn, hỗ trợ, bảo vệ và nhắc nhở về những gì chủ nhân muốn hoặc cần trong cuộc sống. Đó là ý nghĩa thật sự của daruma.
Một thành ngữ phổ biến thường gắn liền với ý nghĩa của daruma là “nanakorobi yaoki”, tạm dịch là “ngã xuống bảy lần, đứng lên tám lần”. Daruma là biểu tượng của sự kiên trì và luôn đi đúng hướng. Bạn có một mục tiêu và bạn đang dao động hoặc muốn bỏ cuộc, nhưng có sự xuất hiện của daruma trên bàn làm việc của bạn chính là một lời nhắc nhở liên tục về những gì bạn muốn ban đầu.
Đây là lý do tại sao daruma được mô phỏng theo Bồ Đề Đạt Ma, một người thể hiện Thiền tông và triết lý về sự kiên trì. Trên thực tế, cả hai câu chuyện kể về nguồn gốc của đôi mắt Daruma đều phù hợp với triết lý này. Đầu tiên là cả hai mắt đều có màu, nghĩa là mắt bạn đang mở ra sự thật của vũ trụ, như đã xảy ra với Bồ Đề Đạt Ma khi Ngài đạt được sự giác ngộ. Hai là Ngài đã ngủ quên trong bảy năm khi thiền định và xấu hổ đến mức đã tự cắt mí mắt của mình để tránh điều đó xảy ra lần nữa. Dù bạn nhìn nhận theo cách nào thì ý nghĩa của Daruma đều là về sự kiên trì.
Một người nên sở hữu Daruma trong bao lâu tùy thuộc vào quyết định cá nhân của chính họ, nhưng nhiều người ở Nhật Bản thích bắt đầu năm mới với những ước mơ và mục tiêu mới và một Daruma mới để giúp họ tiếp tục con đường đạt được mục tiêu đó. Vì điều này, một nghi lễ phổ biến diễn ra vào dịp năm mới được gọi là Daruma kuyo. Đây là nghi lễ đốt Daruma được thực hiện tại ngôi đền nơi con búp bê ban đầu được mua. Những người chủ mang Daruma của họ đến đền thờ, tỏ lòng biết ơn vì một năm đã qua, sau đó quan sát việc đốt cháy hàng loạt búp bê Daruma của năm cũ trước khi mua búp bê mới cho năm tới.
Những đặc điểm mang tính biểu tượng của Daruma
1. Hình dạng
Daruma vẫn thường được làm bằng papier-mâché, có hình tròn, rỗng và có trọng lượng ở phía dưới để chúng luôn trở lại vị trí thẳng đứng khi bị nghiêng. Về hình dáng, chúng khá giống với món đồ chơi roly-poly trong các nền văn hóa phương Tây với khả năng tự cân bằng khi bị nghiêng nên Daruma còn được gọi là roly-poly Nhật Bản.
Khả năng tự cân bằng này mang ý nghĩa tượng trưng to lớn vì Daruma thể hiện tinh thần kiên cường, bất khuất của người dân Nhật Bản trước những xung lực của thiên nhiên, thiên tai và chiến tranh. Họ luôn có thể đứng dậy vượt qua mọi thử thách và tỏa sáng. Đó là lý do tại sao Daruma thường được tặng như một món quà để khuyến khích sự phát triển của trẻ nhỏ.
2. Màu sắc
Ý nghĩa đằng sau việc lựa chọn màu sắc của Daruma rất thú vị nhưng cũng không kém phần phức tạp. Ở Nhật Bản, màu vàng có liên quan đến tiền bạc và danh vọng, màu đen có ý nghĩa xua đuổi xui xẻo, màu xanh tượng trưng cho sức khỏe và thể lực. Bạn có thể tùy theo sở thích và nhu cầu cá nhân mà lựa chọn cho mình Daruma với màu sắc yêu thích.
Tuy nhiên, có một điều chắc chắn là cho đến ngày nay, màu phổ biến nhất được sử dụng cho Daruma là màu đỏ. Đây cũng là màu sắc nguyên thủy và duy nhất ban đầu của Daruma. Một trong những lý do có thể liên quan đến Bồ Đề Đạt Ma với chiếc áo cà sa màu đỏ mà Ngài mặc trên người.
Bên cạnh đó, màu đỏ theo văn hóa Nhật Bản và châu Á tượng trưng cho sự may mắn, sức khỏe và hạnh phúc. Vậy nên, búp bê Daruma thường được tạo ra với màu đỏ để cầu may mắn và bình an cho gia chủ. Ngày nay, Daruma cũng có thể được tìm thấy với nhiều màu sắc khác nhau như màu vàng – cầu mong sự may mắn trong vấn đề tài chính hay màu trắng – cầu mong sự may mắn trong học hành và thi cử,…
3. Râu
Râu của Daruma là biểu tượng tượng trưng cho những con vật nổi tiếng trong văn hóa châu Á, là hiện thân của sự trường thọ: hạc và rùa.
Lông mày hình con hạc, trong khi tóc ở phần má của Daruma khá giống mai rùa. Theo cách này, Daruma được thiết kế để phù hợp với câu tục ngữ Nhật Bản “Sếu sống 1000 năm, rùa sống 10.000 năm” (Tsuru Sen-nen, Kame Man-nen).
4. Mắt của Daruma và ý nghĩa của việc vẽ mắt lên búp bê
Đối với Daruma, đôi mắt là điểm nhấn văn hóa và đặc trưng nhất. Khi được mang đi bán, đôi mắt của Daruma được nhận xét là rất vô hồn. Đôi mắt tròn trống rỗng đối xứng của nó được người Nhật coi là cách để Daruma theo dõi các mục tiêu hoặc nhiệm vụ mà chủ nhân đặt ra để thúc đẩy họ hoàn thành mục tiêu.
Chủ nhân sẽ vẽ Daruma một mắt khi đặt mục tiêu mới, nghi thức vẽ một mắt này được gọi bằng tiếng Nhật là “Kaigen”. Sau khi hoàn thành mục tiêu, chủ nhân sẽ chỉ con mắt còn lại như lời cảm ơn vì sự hỗ trợ của Daruma. Bằng cách này, khi chủ nhân nhìn thấy Daruma chột mắt, họ sẽ tự nhắc nhở bản thân về mục tiêu của mình và cố gắng hết sức để đạt được nó. Phong tục này cũng đã dẫn đến một cụm từ tiếng Nhật được dịch là “Mở cả hai mắt” (Ryoume ga aku).
5. Các chữ viết Kanji trên thân Daruma
Các chữ Kanji trên Daruma có nghĩa là “may mắn”, “vận may”, “sự kiên trì” hoặc những chữ tương tự khác đôi khi được viết trên phần giữa của Daruma, có thể là những phản ánh lý do mà con búp bê được mua.
Ngoài ra, đôi khi, người ta viết điều ước hoặc mục tiêu của mình lên chính con búp bê để nhắc nhở bản thân hoặc thông báo điều ước của họ với thần linh một cách trang trọng hơn.
Sự thay đổi của Daruma qua dòng thời gian
Lịch sử của Daruma bắt đầu từ thế kỷ XVII. Chính những người nông dân địa phương ở thành phố Takasaki, tỉnh Gunma, đã tạo ra phiên bản đầu tiên của những con búp bê này, như một lá bùa để được các nhà sư ban phước. Vì cuộc sống của những người nông dân phụ thuộc rất nhiều vào may mắn nên họ đã nghĩ ra mẹo mê tín này để được nhiều may mắn hơn trong các vụ mùa. Trong khoảng vài thập kỷ sau đó, việc sử dụng Daruma đã lan rộng khắp các ngành nghề và khu vực khác nhau tại Nhật Bản.
Theo truyền thống, lịch sử và nguồn gốc của Daruma không còn giữ như nguyên bản so với khi vừa ra đời. Màu sắc của nó không phải là thứ duy nhất đã thay đổi. Một trong những thay đổi lớn nhất đã xảy ra là sự thể hiện của Daruma dưới dạng búp bê nữ, được gọi là Công chúa Daruma và Quý bà Daruma.
Mặc dù những cách giải thích này đã mang lại sức sống cho những hình ảnh như Hello Kitty và Miffy trong vai Daruma. Trên thực tế, những thay đổi đầu tiên và mạnh mẽ nhất về hình ảnh của vị thần đã xảy ra trong Thời kỳ Edo ở Nhật Bản (1603 – 1868), ngay sau khi những con búp bê được giới thiệu lần đầu tiên.
Ngày nay, bạn dễ dàng nhìn thấy những con búp bê Daruma được dùng để trang trí nhà hàng, cửa tiệm hay những ngôi nhà. Kích thước của nó cũng có thể cho biết mức độ mong muốn của một người, vì người ta tin rằng con búp bê càng lớn thì nguyện vọng của người có được nó càng lớn. Tuy nhiên, việc sử dụng Daruma không chỉ giới hạn ở doanh nghiệp hoặc một số hộ gia đình tư nhân. Qua nhiều thế kỷ, Daruma đã đạt được một vị trí đặc quyền trong văn hóa Nhật Bản và gần như xuất hiện cố định ở nhiều địa điểm nổi tiếng.
Các chính trị gia thường mang theo búp bê của riêng họ trong các cuộc phỏng vấn, bài phát biểu và địa chỉ, đặc biệt là trong thời gian bầu cử. Giống như những người khác có được Daruma, họ có một điều ước và cam kết sẽ đền đáp vị thần bằng thị lực nếu ngài ban cho họ điều đó. Có thể thấy rằng, điều này cũng ảnh hưởng đến niềm tin văn hóa ở Nhật Bản, qua đó một chính trị gia có thể thể hiện quyết tâm và cam kết của mình đối với đất nước và người dân thông qua biểu tượng được gắn với Daruma.
Hình ảnh quen thuộc này của Nhật Bản đã trải qua nhiều thay đổi và được coi như một vị thần có thể giúp chủ nhân đạt được thành công. Nó đại diện cho một trong những khía cạnh quan trọng nhất của Thiền tông với mối liên hệ giữa sự kiên nhẫn, kiên trì và hy sinh. Trong lịch sử phát triển, Daruma vừa là biểu tượng của giai cấp thống trị, vừa là công cụ dùng để chế giễu và thách thức chính quyền thời bấy giờ.
Trong khi Nhật Bản sở hữu một nền văn hóa rất thú vị và vô cùng phong phú với các biểu tượng truyền thống, thì rất ít hình ảnh khác của đất nước này có thể có nguồn gốc và ý nghĩa đa dạng như Daruma. Daruma giờ đây là điểm tựa tinh thần quan trọng cho những người dân xứ sở Phù Tang, giúp họ tự tin và nỗ lực hơn nữa trong hành trình chinh phục những mục tiêu của bản thân mình.
Ý kiến