Dân số Nhật Bản đang đối mặt với mức già hóa nghiêm trọng nhất

Nhật Bản đã từng được ví là con rồng châu Á với khả năng phát triển đầy đột phá và làm nên những câu chuyện lịch sử khó tin với thế giới. Dân số Nhật Bản không chỉ cải thiện về trí tuệ và mà cả thể chất cũng đã thật sự thay đổi khi trở thành quốc gia có dân số cao của thế giới. Thế nhưng ở hiện tại, Nhật Bản đang đối mặt với mức già hóa dân số nghiêm trọng nhất trong lịch sử cùng tỷ lệ sinh ở mức rất thấp.

Tìm hiểu tổng quan về dân số Nhật Bản

1. Điểm qua một số nét chính về dân số Nhật Bản

• Tính theo số liệu mới nhất do Liên Hợp Quốc thống kê đến thời điểm hiện tại, dân số Nhật Bản ở mức 127 triệu người. Trong đó, người Nhật Bản chiếm 99%, còn lại không quá 20 ngàn người Ainu, trên 64 vạn người Triều Tiên, trên 33,5 vạn người Hoa và 1,7 vạn người Việt Nam.
• Dân số Nhật Bản hiện chiếm 1.68% dân số thế giới và đứng thứ 11 thế giới về mức độ dân số.
• Mật độ dân số của Nhật Bản là 349 người/km2.
• 94,50% dân số của Nhật đang sống ở thành thị
• Độ tuổi trung bình ở Nhật Bản là 47 tuổi.
• Nhật Bản là quốc gia có dân số đạt tuổi thọ trung bình cao nhất thế giới theo thống kê mới nhất của Liên Hợp Quốc.

2. Đặc điểm của dân số Nhật Bản

• Về độ tuổi dân số: Theo những số liệu mới nhất được cập nhật thì đến hiện tại, dân số Nhật Bản đã không còn phát triển theo hình tháp chuông cơ bản nữa khi chỉ có 16.585.530 trẻ em dưới 15 tuổi, trong khi đó có đến 28.596.830 người cao tuổi trên 64 tuổi. Đây thật sự là một vấn đề đáng báo động mà đất nước Nhật Bản đang phải đối mặt. Tuổi thọ trung bình của người Nhật Bản hiện nay là 87 tuổi – Nhật Bản trở thành nước có tuổi thọ trung bình cao nhất trên thế giới. 
• Về giới tính: Nhật Bản không có sự chênh lệch quá lớn về giới tính ở trẻ mới sinh. Tỷ lệ nam nữ giới khi ra đời vẫn được giữ ở mức cân bằng nhất. Sự chênh lệch chủ yếu diễn ra ở các đối tượng trên 64 tuổi vì phụ nữ thường có tuổi thọ cao hơn so với đàn ông.
• Phân bố dân số: Hiện tại có đến gần 95% dân số của Nhật Bản đang sống trong các thành phố hoặc các khu vực đô thị đắt đỏ xung quanh Tokyo. Cũng vì lý do này nên Tokyo đã trở thành khu đô thị lớn nhất trên thế giới. Tỷ lệ dân số còn lại đang sống tại các làng quê với sự phát triển khá tốt và rất hiện đại so với làng quê ở các quốc gia đang phát triển.

• Ngôn ngữ: Vì không phải là một quốc gia đẩy mạnh chính sách thu hút nhập cư nên 99% dân số tại Nhật vẫn là người Nhật Bản. Đó cũng là lý do tiếng Nhật trở thành ngôn ngữ chính thức ở quốc gia này. Kể cả người ngoại quốc khi đến sinh sống tại Nhật cũng cố gắng cải thiện khả năng nói tiếng Nhật của mình để có thể thuận tiện hơn trong giao tiếp sinh hoạt.
• Tôn giáo: Cũng là quốc gia phát triển từ nền văn hóa Á Đông nên tại Nhật Bản, Phật giáo vẫn là tôn giáo chính với sự tham gia của hơn 90 triệu Phật tử. Bên cạnh đó, tại Nhật, thần đạo cũng là một tôn giáo lâu đời nên nhiều gia đình cũng tôn thờ thần đạo như một niềm tin tâm linh ý nghĩa của mình.

Nhật Bản đang đối mặt với những vấn đề nào về mặt dân số?

Nhật Bản đang phải đối mặt với các thách thức to lớn nhất về mặt dân số cần phải giải quyết.

1. Tỷ lệ già hóa dân số đạt mức cao kỷ lục

Đến hiện tại đây đã là năm thứ 9 liên tiếp Nhật Bản ghi nhận tình trạng sụt giảm của dân số. Số dân trong độ tuổi lao động cũng ở mức thấp kỷ lục, trong khi đó số lượng người dân trên 65 tuổi lại nằm ở mức cao nhất đất nước. Những con số này tạo nên áp lực to lớn cho chính quyền trong việc giải quyết các vấn đề an sinh xã hội cũng như thiếu hụt nghiêm trọng lực lượng lao động.

Dù chính quyền đã có nhiều nỗ lực để cải thiện tình trạng sinh đẻ, nhưng tỷ lệ sinh của Nhật Bản vẫn giảm qua nhiều năm nay. Trong khi cùng lúc đó, tuổi thọ trung bình lại tăng cao một phần nhờ sự phát triển của nền y tế hiện đại cũng như các chính sách an sinh kịp thời của Nhật, lại càng khiến cho sự cân bằng vấn đề dân số này trở nên lệch hướng. Nhật Bản đang phải đối mặt với thảm họa thiếu hụt nhân lực trầm trọng trong tương lai nếu các vấn đề này vẫn tiếp tục.

2. Sự sụt giảm mạnh mẽ của số lượng dân số

Dân số Nhật Bản vẫn tiếp tục sụt giảm trong nhiều năm qua nhưng đến 2 năm vừa rồi, khi đại dịch Covid-19 bùng phát càng khiến cho số lượng dân số giảm đi một cách trầm trọng. Theo thống kê do Bộ Nội vụ Nhật Bản công bố ngày 9/8/2022, dân số nước Nhật tính đến ngày 1/1/2022 là 125,93 triệu người, tương đương với mức giảm 726.342 người so với 1 năm trước đó (0,57%).

Đây là mức giảm dân số sâu nhất tại Nhật kể từ năm 2013. Tỷ lệ tử vong cao hơn tỷ lệ sinh, số người mất vì Covid-19 gia tăng cũng như dịch bệnh khiến lượng cư dân ngoại quốc tại Nhật Bản ngày càng thấp. Ngoại trừ Okinawa, toàn bộ 47 tỉnh và thành phố của Nhật Bản đều ghi nhận dân số giảm trong giai đoạn thống kê nói trên.

Đây cũng là lần đầu tiên, số lượng người dân đổ về các tỉnh thành ở khu vực trung tâm được ghi nhận giảm so với các số liệu từ năm 2013. Nguyên nhân được ghi nhận là do đại dịch Covid-19, các biện pháp giãn cách được thực hiện đã gây nên hiện trạng này. Chính phủ Nhật Bản đang nỗ lực để có thể hồi sinh các khu vực xung quanh thủ đô Tokyo, khuyến khích người dân về đây sinh sống cũng như tìm cách gia tăng tỷ lệ sinh con trong cộng đồng dân cư.

Nhưng chính thực tế đã chứng minh là các giải pháp này dường như vẫn chưa thật sự hiệu quả khi mà tỷ lệ sinh vẫn tiếp tục giảm và chưa có dấu hiệu chững lại. Đây là thách thức lớn mà chính quyền phải tiếp tục đối mặt và đưa ra các đối sách thuyết phục hơn.

3. Mật độ dân số quá cao

Đây cũng là một trong những vấn đề mà Nhật Bản phải giải quyết, nhất là với khu vực đô thị trung tâm. Khi mà tỷ lệ sinh sống tại các đô thị lớn tại Nhật lên đến mức 96%, việc giải quyết các vấn đề về chỗ ở cho người dân thật sự là vấn đề rất đáng quan ngại.

Dù hiện trạng của vấn đề này tại Nhật Bản vẫn chưa thật sự quá lớn hay ở mức báo động như Hong Kong, Singapore nhưng việc giải quyết vấn đề cấp bách này là cần thiết. An sinh xã hội tốt sẽ giúp người dân yên tâm sinh sống và gia tăng tỷ lệ sinh sản cũng như chú tâm hơn đến công việc làm ăn để chăm lo cho đời sống cá nhân của chính mình.

Già hóa dân số tại Nhật Bản và những hệ lụy đáng lo ngại

Dường như chưa có ở nơi nào mà tỷ lệ già hóa dân số lại được nhắc đến nhiều như ở Nhật Bản. Câu chuyện về dân số già sẽ còn tiếp diễn tại Nhật trong nhiều năm tới. Và nếu tỷ lệ sinh vẫn không được cải thiện thì những hệ lụy mà tình trạng này để lại sẽ càng đáng lo ngại hơn.

1. Biểu hiện của việc dân số già hóa là gì?

Biểu hiện rõ ràng nhất của việc già hóa dân số ở Nhật Bản chính là tuổi thọ trung bình của người Nhật đang cao nhất trên thế giới. Những quốc gia có tuổi thọ trung bình cao không chỉ cho thấy sự phát triển của hệ thống y tế mà còn là biểu hiện của sự già hóa trong dân số đang tăng cao.

Chính vì thế để làm rõ điều này còn có thể thấy, dù tỷ lệ dân số già hóa ngày càng cao nhưng số lượng dân số có độ tuổi dưới 15 ở Nhật đang giảm một cách nghiêm trọng. Đây là lứa tuổi của thế hệ mầm non đất nước và sẽ là lực lượng lao động nòng cốt trong tương lai. Nhưng tại Nhật, con số người dưới 15 tuổi ngày càng thấp đi một cách đáng báo động cùng với tỷ lệ sinh ở mức rất thấp.

2. Nguyên nhân của tình trạng già hóa dân số tại Nhật

2.1. Nhu cầu và mong muốn kết hôn của người Nhật ngày càng giảm

Đây là thực trạng không chỉ ở Nhật mà ở rất nhiều các quốc gia trên thế giới. Khi mà guồng quay công việc ngày càng nhanh với khối lượng công việc phải xử lý ngày một nhiều, người trẻ dường như không còn nhiều thời gian cho việc yêu đương, kết hôn. Đây được cho là một trong những nguyên nhân chính khiến tỷ lệ sinh tại xứ sở Phù Tang giảm sâu sắc.

2.2. Kết hôn muộn và sinh con muộn

Chính vì thực trạng mong muốn kết hôn ngày càng giảm nên việc kết hôn dường như cũng diễn ra muộn hơn. Hoặc có những cặp đôi dù đã kết hôn nhưng chưa muốn sinh con vì muốn có một sự nghiệp ổn định và tài chính vững vàng. Đó là lý do khiến các đôi vợ chồng sinh con muộn hơn và hầu như chỉ sinh một con khiến tỷ lệ sinh thấp một cách đáng kể.

2.3. Không có sự ổn định về mặt kinh tế

Trước đây Nhật Bản luôn được biết đến là một quốc gia phát triển mạnh mẽ với nền kinh tế giàu tiềm năng, tỷ lệ người dân có việc làm cao với mức lương hấp dẫn. Thế nhưng những năm gần đây do áp lực từ sự phát triển doanh nghiệp, đại dịch đã khiến không ít doanh nghiệp phải cắt giảm nhân sự.

Tình trạng thất nghiệp ngày càng tăng cao khiến nhiều người không muốn lập gia đình, ổn định cuộc sống. Đó là chưa kể đến sự bi quan và chán nản về mặt tinh thần mà người đó phải chịu đựng khiến cuộc sống trở nên khó khăn hơn nhiều.

3. Các hệ lụy to lớn mà tình trạng già hóa dân số để lại

3.1. Ảnh hưởng đến kinh tế, xã hội

Trước tiên khi nhắc đến một quốc gia với tỷ lệ người già quá nhiều thì các chính sách phúc lợi và an sinh xã hội sẽ được quan tâm trước nhất. Tỷ lệ già hóa dân số càng cao thì gánh nặng lên phúc lợi xã hội quốc gia càng lớn.

Các yếu tố này chắc chắn sẽ gây nên những ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế quốc gia Nhật Bản khi ngân sách thu vào phải chi ra quá nhiều cho các chương trình chăm sóc người cao tuổi. Thậm chí, nếu tiềm lực kinh tế của quốc gia không đủ mạnh hoàn toàn có thể gặp tình trạng thiếu hụt ngân sách khiến nền kinh tế lao dốc nhanh hơn.

3.2. Vị thế của quốc gia trên trường quốc tế

Nhật Bản đã từng là con rồng to lớn của châu Á với một tiềm năng phát triển thật sự đáng kinh ngạc cùng nền kinh tế cực kỳ vững mạnh. Thế nhưng dường như thời hoàng kim đã dần đi qua, Nhật Bản đang dần mất đi tốc độ phát triển mạnh mẽ của mình trước đây.

Nền kinh tế Nhật đang có những bước chững lại, tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm, những tác động từ nền kinh tế quốc gia, chính trị, xã hội hầu như đều bị tác động bởi sự già hóa dân số. Đây là những yếu tố đang khiến Nhật đánh mất đi vị thế cường quốc của mình và dường như đang có những bước đi lùi.

3.3. Lỗ hổng cách biệt giữa các thế hệ càng tăng cao

Khoảng cách thế hệ về độ tuổi tại Nhật ngày càng gia tăng hơn khi không chỉ số lượng người già nhiều mà người già còn là những người nắm giữ các vị trí quan trọng trong lĩnh vực chính trị. Các vấn đề về chương trình phúc lợi cho người cao tuổi luôn được ưu tiên hơn so với các chính sách thúc đẩy khả năng của người trẻ đang tạo ra những làn sóng không hài lòng trong dư luận. Chính điều này tạo ra những ảnh hưởng tiêu cực đến khoảng cách thế hệ.

4. Giải pháp nào cho tình trạng già hóa dân số Nhật Bản

4.1. Xây dựng các chính sách trợ cấp và hỗ trợ nuôi con để khuyến khích giới trẻ kết hôn, sinh con

Dù có nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng nguyên nhân chính khiến người trẻ e ngại việc kết hôn sinh con chắc chắn là kinh tế. Đối với người trẻ hiện nay dường như việc kiếm tiền dù dễ dàng nhưng không dễ để tích lũy và sở hữu cho mình một căn nhà riêng. Trong khi đó, bất cứ ai cũng muốn “an cư lạc nghiệp” với một ngôi nhà tốt, tài chính mạnh để toàn tâm chăm lo cho gia đình nhỏ của mình. Đó là chưa kể đến chi phí để nuôi nấng một đứa trẻ hiện nay là rất lớn với đủ các loại chi tiêu.

Chính vì thế, để phần nào cải thiện tình trạng này, cũng như khuyến khích giới trẻ, mạnh dạn kết hôn sinh con, chính phủ nên có những chính sách trợ cấp phù hợp. Hỗ trợ tiền khi sinh con và sinh nhiều con, tạo điều kiện nghỉ thai sản nhiều hơn, hỗ trợ học phí cho trẻ khi đến trường,… là một trong rất nhiều cách mà chính phủ có thể can thiệp để giúp các gia đình không gặp phải áp lực về mặt kinh tế.

4.2. Miễn giảm học phí cho các cấp học mầm non, tiểu học

Hiện nay, những chương trình miễn giảm học phí đối với bậc giáo dục mầm non, tiểu học là một biện pháp rất tốt để giảm đi các áp lực tài chính cho phụ huynh. Nhờ vậy mà có thể thúc đẩy tỷ lệ sinh tăng cao hơn tại xứ sở Phù Tang. Sẽ không ai muốn con cái của mình lớn lên trong thiếu thốn, việc chăm sóc con cái với một mức kinh tế không ổn định, chi phí cho việc học sẽ càng khiến nhiều người gặp không ít rắc rối, khó khăn và không muốn sinh con. Những khi chính sách này được thúc đẩy sẽ giảm bớt đi lo lắng cho phụ huynh và trẻ em cũng nhận được chăm sóc tốt hơn.

4.3. Đầu tư cho các cơ sở vật chất chăm sóc trẻ em

Ngoài việc tập trung nhiều vào những chính sách phúc lợi cho người cao tuổi như chăm sóc, chữa bệnh thì việc xây dựng hệ thống y tế cũng như dịch vụ chăm sóc cho trẻ em cũng cần được nâng cao, cải thiện.

Chính phủ cần có sự quan tâm sâu sát và nhiều hơn trong việc đầu tư các cơ  sở vật chất cho trẻ em, để cho trẻ lớn lên trong một môi trường đủ đầy nhất. Điều này giúp cho những người đang trong độ tuổi kết hôn, sinh con có được sự an tâm khi quyền lợi của trẻ em được đảm bảo, môi trường tốt thì tỷ lệ sinh cũng sẽ tăng trở lại.

Dân số Nhật Bản là một trong những vấn đề nóng lên trong khu vực khi liên tục trong nhiều năm qua ghi nhận mức giảm dân số rất sâu và tỷ lệ già hóa dân số ngày càng trầm trọng. Sẽ cần rất nhiều giải pháp thiết thực cũng như một thời gian dài hơn nếu muốn các chính sách giải quyết tình trạng này phát huy tối đa hiệu quả.

Chính phủ Nhật Bản sẽ cần có những chính sách cụ thể và thật sự thiết thực để cho người trẻ thấy được sự quan tâm của chính phủ với tỷ lệ sinh và trẻ em. Vì những mầm non tương lai quý giá của đất nước, ngay từ bây giờ, các lãnh đạo của xứ sở Phù Tang đã triển khai nhiều giải pháp để có thể khắc phục tình trạng dân số Nhật Bản suy giảm và già hóa sâu sắc nhất.