Giá gạo tại Nhật Bản đạt đỉnh kỷ lục năm 2025, khiến kho dự trữ quốc gia trở thành ‘lá chắn’ cứu trợ. Nhưng liệu giải pháp này có đủ để dập tắt cơn sốt giá?
Mục lục
Tình trạng khan hiếm gạo tại Nhật Bản
Năm 2025, Nhật Bản đối mặt với cuộc khủng hoảng gạo nghiêm trọng, với giá gạo tăng vọt 70% so với năm 2024, đạt 4.268 yên/5kg vào tháng 5. Theo thống kê, lượng gạo tồn trữ tư nhân giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 1999, khiến kệ hàng siêu thị ở Tokyo và Osaka thường xuyên trống rỗng. Hình ảnh người dân xếp hàng dài để mua gạo giá rẻ tại các siêu thị trở thành biểu tượng của khủng hoảng
Khủng hoảng này bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân. Thời tiết cực đoan, với nắng nóng và hạn hán trong năm 2024, làm sản lượng lúa giảm mạnh, chỉ đạt 6.6 triệu tấn – mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ. Ngành du lịch bùng nổ, với 35 triệu lượt khách quốc tế năm 2024, đẩy nhu cầu gạo tăng cao. Ngoài ra, chính sách giảm diện tích trồng lúa để chuyển sang cây công nghiệp, nhằm tối ưu hóa đất nông nghiệp, đã làm nguồn cung nội địa cạn kiệt. Trước áp lực này, kho gạo dự trữ quốc gia trở thành giải pháp trọng tâm để bình ổn thị trường.
Vai trò của gạo dự trữ quốc gia
Hệ thống gạo dự trữ Nhật Bản
Nhật Bản thiết lập kho dự trữ gạo quốc gia từ năm 1995, sau cuộc khủng hoảng thiếu hụt lương thực do thời tiết bất lợi. Hệ thống này do Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản (MAFF) quản lý, nhằm đảm bảo an ninh lương thực. Năm 2024, kho dự trữ đạt khoảng 1 triệu tấn gạo, chủ yếu từ các vụ mùa 2020-2022. Tuy nhiên, sau các đợt xuất kho liên tục, lượng gạo còn lại chỉ khoảng 100.000 tấn tính đến tháng 6/2025
Mục tiêu của kho dự trữ là cung cấp gạo giá rẻ khi thị trường biến động, bảo vệ người tiêu dùng trước lạm phát lương thực và đảm bảo nguồn cung trong trường hợp khẩn cấp.
Chính sách xuất kho gạo
Để ứng phó khủng hoảng, Nhật Bản triển khai các đợt xuất kho quy mô lớn. Tháng 2/2025, MAFF xuất 210.000 tấn gạo từ kho dự trữ, chủ yếu là gạo vụ 2021-2022, với giá bán khoảng 2.000 yên/5kg. Đến tháng 4/2025, thêm 200.000 tấn gạo được đưa ra thị trường để hạ nhiệt giá cả. Từ tháng 5 đến tháng 7/2025, MAFF dự kiến xuất 100.000 tấn/tháng, phân phối qua các siêu thị lớn và hệ thống bán lẻ.
Các đợt xuất kho tập trung vào gạo giá rẻ, được phân phối trực tiếp đến người tiêu dùng thông qua hợp đồng bán hàng với các nhà bán lẻ. Tuy nhiên, quá trình phân phối gặp khó khăn do cơ sở hạ tầng logistics chưa đáp ứng kịp nhu cầu ở khu vực nông thôn.
Hiệu quả và hạn chế
Việc xuất kho gạo giúp giá gạo giảm nhẹ xuống 4.223 yên/5kg vào tháng 6/2025, nhưng hiệu quả còn hạn chế. Hệ thống phân phối chậm khiến gạo dự trữ khó tiếp cận các vùng ngoại ô và nông thôn. Người tiêu dùng cũng phàn nàn về chất lượng gạo cũ (thu hoạch 2020-2021), với hạt gạo khô và kém dẻo, làm giảm sức hút so với gạo mới. Một bài đăng trên mạng xã hội phản ánh tâm lý thất vọng của khách hàng ở Osaka khi “gạo dự trữ không ngon bằng gạo nhập khẩu”.
Tác động kinh tế và xã hội
Đối với người tiêu dùng
Giá gạo tăng vọt làm chi phí sinh hoạt tại Nhật Bản leo thang, đặc biệt khi lạm phát đạt 3.6% tại Tokyo vào tháng 5/2025, vượt xa tốc độ tăng trưởng lương. Nhiều hộ gia đình chuyển sang tích trữ gạo hoặc mua gạo nhập khẩu giá rẻ, gây áp lực lên chuỗi cung ứng. Tình trạng thiếu hụt cục bộ ở các siêu thị đô thị làm gia tăng tâm lý hoang mang, với người dân xếp hàng dài để mua gạo.
Đối với ngành nông nghiệp Nhật Bản
Chính sách giảm diện tích trồng lúa để chuyển sang cây công nghiệp bị chỉ trích là nguyên nhân chính gây thiếu hụt nguồn cung. Nông dân Nhật Bản đối mặt với cạnh tranh gay gắt từ gạo nhập khẩu giá rẻ, đặc biệt từ Việt Nam và Thái Lan. Thống kê cho thấy, giá gạo nội địa cao gấp đôi gạo nhập, khiến nông dân mất lợi thế trên thị trường nội địa.
Cơ hội cho gạo Việt Nam
Khủng hoảng gạo mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam. Vào ngày 06/06/2025, Việt Nam xuất 500 tấn “Gạo Việt xanh phát thải thấp” sang Nhật Bản với giá 820 USD/tấn. Doanh nghiệp Tân Long xuất 5.000 tấn gạo năm 2024 với giá 1.000 USD/tấn, dự kiến tăng trong năm 2025. Hợp tác Việt-Nhật, với cam kết hỗ trợ 3 nghìn tỷ yên từ Nhật Bản, tạo điều kiện để gạo Việt Nam, đặc biệt là các giống chất lượng cao như ST25, thâm nhập sâu hơn vào thị trường Nhật Bản.
Thách thức và triển vọng
Thách thức
Lượng gạo dự trữ tại Nhật Bản sắp cạn, với chỉ 100.000 tấn còn lại sau tháng 6/2025. Hệ thống phân phối chậm, đặc biệt ở khu vực nông thôn, làm giảm hiệu quả của chính sách xuất kho. Chất lượng gạo cũ không đáp ứng kỳ vọng người tiêu dùng, khiến nhiều người chuyển sang gạo nhập khẩu. Ngoài ra, sự phụ thuộc ngày càng lớn vào gạo nhập có thể làm suy yếu ngành nông nghiệp nội địa Nhật Bản.
Triển vọng
Nhật Bản dự kiến tăng nhập khẩu gạo từ Việt Nam và Thái Lan để bù đắp thiếu hụt nguồn cung . Chính phủ cũng xem xét điều chỉnh chính sách nông nghiệp, tăng diện tích trồng lúa từ năm 2026 để cải thiện sản lượng nội địa. Với chất lượng ngày càng cải thiện và giá cả cạnh tranh, gạo Việt Nam có tiềm năng chiếm lĩnh thị phần lớn hơn tại Nhật Bản, đặc biệt nhờ các chương trình hợp tác kinh tế song phương.
Kết Luận
Gạo dự trữ tại Nhật Bản đóng vai trò quan trọng trong việc ứng phó khủng hoảng giá gạo năm 2025, với 410.000 tấn được xuất kho từ tháng 2 đến tháng 4 để bình ổn thị trường. Tuy nhiên, lượng dự trữ cạn dần và hạn chế về chất lượng đặt ra thách thức lớn. Trong bối cảnh này, gạo Việt Nam nổi lên như một giải pháp tiềm năng, tận dụng hợp tác Việt-Nhật để mở rộng thị trường. Khủng hoảng gạo không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để nông nghiệp Việt Nam tỏa sáng. Bạn nghĩ sao về tiềm năng của gạo Việt tại Nhật Bản?
Ý kiến