Năm 2025, Nhật Bản đang điều chỉnh mạnh chiến lược nhập khẩu để đối phó với biến động địa chính trị, biến động tỷ giá và nhu cầu tiêu dùng bền vững. Những thay đổi này mở ra cả cơ hội lẫn thách thức cho các quốc gia xuất khẩu, trong đó có Việt Nam.
Mục lục
- Tổng quan: Nhật vẫn là cường quốc nhập khẩu
- LNG trở lại vị trí chiến lược
- Lúa gạo: Từ tự cấp sang nhập khẩu linh hoạt
- Linh kiện điện tử và bán dẫn: Nhật tăng nhập khẩu chiến lược
- Than đá, dầu mỏ và chính sách cân bằng nhập khẩu
- Định hướng bền vững trong chiến lược nhập khẩu
- Cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam
- Kết luận
Tổng quan: Nhật vẫn là cường quốc nhập khẩu
Theo số liệu mới nhất, tổng kim ngạch nhập khẩu của Nhật Bản trong năm 2024 đạt hơn 721 tỷ USD, duy trì vị thế là một trong những nước nhập khẩu lớn nhất thế giới. Cơ cấu hàng hóa nhập khẩu chủ yếu tập trung vào thiết bị điện tử (17,6%), năng lượng (16,6%), máy móc (10,5%), thực phẩm (9,9%) và hóa chất (9,9%).
Dù nhập khẩu tháng 2/2025 có dấu hiệu chững lại (đạt 8.599 tỷ yên, giảm từ 10.607 tỷ yên tháng 1), xu hướng trung hạn vẫn cho thấy Nhật tiếp tục duy trì nhập khẩu cao ở nhiều mặt hàng thiết yếu. Yếu tố tỷ giá – với đồng yên giảm ~7,7% so với USD – cũng ảnh hưởng đến hành vi nhập khẩu, buộc Nhật điều chỉnh chiến lược nguồn cung.
Ngoài ra, các hiệp định thương mại tự do như RCEP, CPTPP cũng góp phần mở rộng nguồn cung và đa dạng hóa thị trường nhập khẩu, giúp Nhật gia tăng độ linh hoạt trong lựa chọn đối tác thương mại.
LNG trở lại vị trí chiến lược
Ngành năng lượng, đặc biệt là khí hóa lỏng (LNG), đang có sự phục hồi mạnh mẽ. Sau khi giảm nhập trong năm 2022–2023, Nhật Bản đã quay lại thị trường LNG với loạt hợp đồng dài hạn cùng Mỹ và Trung Đông.
Dự kiến đến năm 2040, nhu cầu LNG của Nhật sẽ tăng lên 74 triệu tấn/năm. Năm 2025, công suất điện sử dụng LNG dự kiến tăng lên 86 GW, hỗ trợ cho các ngành công nghiệp sử dụng điện cao như AI và sản xuất bán dẫn. LNG được xem là nhiên liệu chuyển tiếp quan trọng trong hành trình trung hòa carbon của Nhật Bản.
Việc Nhật ưu tiên LNG cũng nhằm giảm sự phụ thuộc vào than đá và thúc đẩy chương trình cắt giảm khí thải. Đây là một phần quan trọng trong chiến lược năng lượng trung hạn của Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI).
Lúa gạo: Từ tự cấp sang nhập khẩu linh hoạt
Lần đầu tiên sau nhiều năm, Nhật Bản phải đối mặt với khủng hoảng lúa gạo do thời tiết xấu và sản lượng sụt giảm. Giá gạo nội địa tăng gấp đôi, khiến các doanh nghiệp nước này phải nhập khẩu vượt hạn ngạch hơn 45.000 tấn trong năm 2025 – tăng mạnh so với chỉ 1.500 tấn của năm trước.
Đây là cơ hội cho các nhà xuất khẩu gạo Việt Nam, đặc biệt là dòng sản phẩm gạo chất lượng cao, đạt chuẩn an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Nhật hiện đang áp dụng hạn ngạch nhập khẩu miễn thuế 100.000 tấn/năm, tuy nhiên nhu cầu thực tế trong năm 2025 có thể vượt quá 400.000 tấn.
Bên cạnh gạo, các mặt hàng nông sản khác như cà phê, hồ tiêu, xoài, chuối và hải sản chế biến cũng ghi nhận sự tăng trưởng nhập khẩu ổn định, nhất là từ các quốc gia trong khối ASEAN.
Linh kiện điện tử và bán dẫn: Nhật tăng nhập khẩu chiến lược
Do ảnh hưởng từ chính sách đứt gãy chuỗi cung ứng và nhu cầu đầu tư công nghệ cao, Nhật Bản đang tăng cường nhập khẩu linh kiện điện tử, bán dẫn và nguyên liệu đầu vào phục vụ ngành công nghiệp AI và xe điện. Các quốc gia như Hàn Quốc, Mỹ, Malaysia và Việt Nam được xem là đối tác trọng điểm.
Trong năm 2024, nhóm thiết bị và linh kiện điện tử chiếm hơn 17% tổng kim ngạch nhập khẩu, đạt trên 100 tỷ USD. Đây là nhóm hàng duy trì đà tăng trưởng cao và có mức độ đa dạng nguồn cung lớn.
Nhật cũng đang đẩy mạnh đầu tư FDI vào các quốc gia Đông Nam Á để thiết lập chuỗi cung ứng khu vực ổn định hơn, từ đó giảm thiểu rủi ro địa chính trị với Trung Quốc.
Than đá, dầu mỏ và chính sách cân bằng nhập khẩu
Bên cạnh LNG, Nhật Bản vẫn duy trì nhập khẩu than đá và dầu mỏ – đặc biệt là từ Mỹ – để đảm bảo an ninh năng lượng và cân bằng thương mại song phương sau khi bị Mỹ áp thuế 25% lên ô tô Nhật. Dù lượng nhập than nhiệt giảm gần 5% so với năm trước, nó vẫn đóng vai trò hỗ trợ nguồn điện trong mùa cao điểm hè 2025.
Nhập khẩu dầu thô từ Mỹ và Trung Đông vẫn duy trì ở mức cao, một phần nhằm đảm bảo khả năng xử lý tại các nhà máy lọc dầu nội địa. Đồng thời, Nhật đang gia tăng nhập khẩu dầu sinh học và nguyên liệu tái tạo từ châu Âu.
Chính phủ Nhật cũng đang giảm 10% lượng phát hành trái phiếu siêu dài, đồng thời chuyển hướng nhập khẩu nhiên liệu trung tính carbon, hướng tới mục tiêu xanh dài hạn.
Định hướng bền vững trong chiến lược nhập khẩu
Nhật Bản không chỉ tập trung vào giá thành mà còn ưu tiên tính ổn định, bền vững và thân thiện môi trường. Những mặt hàng có chứng nhận xanh, logistics hiệu quả, ít phát thải carbon sẽ được ưu tiên nhập khẩu.
Chính phủ Nhật cũng đang thúc đẩy tiêu chuẩn hóa chuỗi cung ứng và áp dụng hệ thống mã số thương phẩm, truy xuất nguồn gốc điện tử, đặc biệt trong các mặt hàng nông sản, thực phẩm và đồ gỗ nhập khẩu.
Đây là cơ hội rõ rệt cho các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp, thực phẩm chế biến, đồ dùng sinh hoạt, đồ gỗ hoặc linh kiện công nghiệp có định hướng “xanh hóa”.
Cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam
- Nông sản và thực phẩm chế biến: Các mặt hàng như gạo, cà phê, tiêu, trái cây nhiệt đới, hải sản cấp đông có nhu cầu nhập cao.
- Nguyên vật liệu và linh kiện: Đáp ứng tiêu chuẩn công nghệ và quản lý chất lượng quốc tế (ISO, HACCP, JIS).
- Chuỗi cung ứng sạch: Doanh nghiệp cần chứng nhận, mã HS rõ ràng, tiêu chuẩn đóng gói – nhãn mác nghiêm ngặt.
- Khai thác lợi thế từ CPTPP & RCEP: Tận dụng ưu đãi thuế quan và tiếp cận dễ hơn với nhà phân phối Nhật.
- Tham gia hội chợ – thương vụ số: Nhật Bản thúc đẩy nhập khẩu qua kênh B2B điện tử và hội chợ chuyên ngành.
Kết luận
Trong bối cảnh định hình lại chiến lược nhập khẩu với ưu tiên ổn định, chất lượng và trung lập carbon, Nhật Bản đang tích cực mở rộng hợp tác với các đối tác có tiềm lực cung ứng bền vững. Từ năng lượng, lương thực đến công nghệ cao, mỗi quyết định nhập khẩu đều được Nhật cân nhắc kỹ lưỡng dưới góc độ địa chính trị và kinh tế vĩ mô.
Việt Nam – với vai trò là đối tác thương mại quan trọng của Nhật Bản – có nhiều cơ hội để gia tăng xuất khẩu nếu đáp ứng tốt các tiêu chuẩn về chất lượng, xanh hóa sản phẩm và minh bạch chuỗi cung ứng. Trong xu hướng hợp tác song phương ngày càng sâu rộng, doanh nghiệp Việt cần chủ động nâng cấp năng lực, tận dụng tốt các hiệp định FTA, đồng thời đẩy mạnh kết nối để thâm nhập bền vững vào thị trường Nhật Bản.
Ý kiến