Xuất nhập khẩu là một trong những yếu tố quan trọng của nền kinh tế bất cứ quốc gia nào. Là một đất nước với truyền thống văn hóa lâu đời gần gũi với tự nhiên cũng như sử dụng nhiều sản phẩm làm từ gỗ, Nhật Bản đã và đang là quốc gia nhập khẩu gỗ lớn trên thế giới. Vậy trong vài năm trở lại đây, tình hình xuất khẩu gỗ sang Nhật của Việt Nam nói riêng và các quốc gia khác nói chung đã có những thay đổi như thế nào?
Mục lục
Thị trường gỗ thế giới trong vài năm trở lại đây
Năm 2021, giá khởi điểm nhà ở tại Mỹ vẫn cao như năm 2020. Nhu cầu nhà ở gia tăng cũng đồng thời kéo theo nhu cầu sử dụng gỗ cho các vật liệu nội thất tăng theo, do đó mà giá gỗ xẻ tăng vọt.
Trong khi đó, đại dịch Covid-19 gây ra tình trạng tắc nghẽn container toàn cầu tại các cảng ở Mỹ và Trung Quốc, dẫn đến giá cước vận tải tăng đáng kể. Việc hạn chế di chuyển và vắng mặt trong đại dịch đã dẫn đến tình trạng thiếu lao động trầm trọng, dẫn đến cắt giảm sản xuất và giao hàng chậm trễ.
1. Nhu cầu mua nhà gia tăng
Tại Hoa Kỳ, tiền mua nhà ở Mỹ bắt đầu tăng vào tháng 5/2020 do xu hướng làm việc tại nhà và tỷ lệ thế chấp thấp. Số lượng nhà ở thực tế bắt đầu vào năm 2021 là 1,595 triệu căn, mức cao nhất kể từ năm 2006. Điều đó dẫn đến vào tháng 5/2021, giá gỗ xẻ của Mỹ tăng vọt đạt 1.514 USD/mbf. Sau đợt lao dốc sau đó, giá bắt đầu tăng trở lại, đạt 985 USD vào tháng 12/2021.
2. Chi phí vận chuyển hàng hóa xuyên quốc gia tăng vọt
Từ cuối năm 2020, nhiều container hàng hải bị tắc nghẽn tại các cảng Bắc Mỹ do hàng nhập khẩu của Mỹ tăng đột biến và năng lực cảng hạn chế. Mùa thu năm 2021, lượng container vận chuyển từ Trung Quốc sang Mỹ tăng đột biến dẫn đến tình trạng thiếu hụt container trên toàn cầu. Tại Trung Quốc, tình trạng thiếu lao động tại các cơ sở cảng trở nên nghiêm trọng do sự lây lan của đại dịch Covid-19.
Tình trạng khan hiếm container toàn cầu đẩy giá cước vận tải tăng cao. Vào tháng 12/2021, giá cước vận chuyển hàng hóa từ Mỹ đến Nhật Bản tăng 50% lên 2.750 USD và giá cước từ châu Âu đến Nhật Bản tăng 90% lên 4.290 USD.
3. Xu hướng của các quốc gia khác trong khu vực
Ở khu vực Bắc Mỹ, cụ thể tại Canada, nhiều vụ cháy rừng bùng phát vào mùa hè năm 2021 khiến hoạt động khai thác gỗ bị suy giảm đáng kể. Vào tháng 11, Colombia thuộc Anh đã hứng chịu những trận mưa lớn lịch sử, làm hư hại các tuyến giao thông chính.
Trong khi đó, ở khu vực các quốc gia EU, thị trường xây dựng phát triển mạnh và nhu cầu DIY khiến nhu cầu gỗ nội địa của EU tăng cao. Xuất khẩu sang Hoa Kỳ tăng để đáp ứng nhu cầu gỗ gia tăng ở quốc gia này. Nguồn cung gỗ tròn ở EU là đủ với việc khai thác gỗ tận dụng những cây bị hư hại do tuyến trùng.
Tại Đông Nam Á, các quốc gia như Malaysia và Indonesia chuyên sản xuất ván ép bị hạn chế do thiếu lao động và nguồn cung gỗ tròn, cũng như hạn chế di chuyển do dịch bệnh. Còn tại quốc gia tỷ dân của Trung Quốc, việc nhập khẩu gỗ xẻ từ Bắc Mỹ và Châu Âu giảm do nhu cầu gỗ tại Mỹ tăng mạnh. Lượng gỗ tròn nhập khẩu tăng 6%, với 26% từ New Zealand và 15% từ Đức.
Tình hình nhập khẩu gỗ của Nhật Bản
1. Giá trị gỗ nhập khẩu của Nhật Bản 2021
Giá trị nhập khẩu gỗ (HS44) năm 2021 của Nhật Bản là 123 tỷ yên, tăng 30% so với năm trước. Giá trị tăng so với năm trước lần đầu tiên kể từ năm 2018. Trong khi đó, EU vẫn tiếp tục là nhà cung cấp hàng đầu cho Nhật Bản về giá trị kể từ năm 2020. Hầu hết các nước đều có kim ngạch nhập khẩu gỗ tăng mạnh do giá gỗ thế giới tăng mạnh: EU tăng 29%, Trung Quốc 26%, Canada 109%, Việt Nam 20%, Philippines 22%, Indonesia 22% .
2. Các loại gỗ Nhật Bản nhập khẩu 2021
2.1. Gỗ tròn
Lượng gỗ tròn nhập khẩu của Nhật Bản năm 2021 là 2,64 triệu m3, tăng 15% so với năm trước. Trong đó, Mỹ chiếm 69% với sản lượng giảm 4% xuống còn 1,51 triệu m3. Một nhà xuất khẩu gỗ tròn lớn ở Hoa Kỳ đã rút khỏi doanh số bán hàng xuất khẩu sang Nhật Bản.
Thị trường Canada chiếm thị phần 28% trong số sản lượng gỗ nhập khẩu vào Nhật Bản, tăng 174% đạt 746 nghìn m3. Công ty xuất khẩu gỗ tròn lớn nhất của Canada đã tiếp tục khai thác vào tháng 6/2020, sau khi tạm dừng khai thác từ tháng 11/2019 – 6/2020.
Còn New Zealand nắm giữ 12% sản lượng gỗ tròn nhập khẩu vào Nhật Bản với sản lượng tăng 8% lên 306 nghìn m3. Khối lượng phục hồi sau khi giảm đáng kể trong năm trước, nhưng vẫn tiếp tục đà suy giảm trong dài hạn. Nhập khẩu từ New Zealand đã cho thấy một số chậm trễ do chính sách phong tỏa ở nước này.
2.2. Đối với gỗ xẻ
Lượng gỗ xẻ nhập khẩu của Nhật Bản năm 2021 là 4,83 triệu m3, giảm 2% so với năm trước. Riêng thị phần nhập khẩu từ các quốc gia EU chiếm 44%, giảm 8% xuống 2,15 triệu m3 do vận chuyển hàng hải chậm trễ và giá gỗ xẻ tăng. EU xuất khẩu lượng lớn gỗ xẻ sang Mỹ, nơi có nhu cầu gỗ rất cao. Sự thiếu hụt container đã dẫn đến sự gia tăng doanh số bán hàng trong EU thông qua vận tải đường bộ.
Trong khi đó, lượng gỗ xẻ nhập khẩu từ Canada tăng 4% lên 1,23 triệu m3, chiếm tổng lượng là 25%. Gỗ xẻ của Canada đã bù đắp cho sự sụt giảm trong nhập khẩu gỗ xẻ của Hoa Kỳ ở một mức độ nào đó. Vào năm 2021, nhà ở kiểu 2×4 của Nhật Bản bắt đầu tăng 3,2% so với năm trước. Giá gỗ xẻ Canada đã tăng mạnh do giá cao hơn ở Bắc Mỹ. Còn Nga chiếm 10% sản lượng gỗ xẻ nhập của Nhật, tăng 4% đạt 8,46 triệu m3.
3. Ván ép
Lượng nhập khẩu gỗ ván ép của Nhật Bản năm 2021 là 1,87 triệu m3, tăng 12% so với năm trước. Khối lượng đã giảm kể từ năm 2019 với giá cao hơn, nhưng xu hướng này đã đảo ngược vào năm 2021 do thiếu hụt hàng tồn kho trong nước.
Malaysia là quốc gia xuất khẩu ván ép lớn nhất sang Nhật Bản với tổng sản lượng 42%, tăng 13% lên 795 nghìn m3 do thiếu hụt hàng tồn kho trong nước. Tuy nhiên, nguồn cung bị hạn chế do thiếu lao động và giá cước vận tải tăng cao. Indonesia chiếm 38% tăng 2% đạt 715 nghìn m3, tương tự với Malaysia. Cuối năm 2021, Indonesia thay đổi điểm đến xuất khẩu từ Mỹ sang Nhật Bản để tránh tắc nghẽn cảng ở Mỹ, khiến nhập khẩu của Nhật Bản tăng lên.
Điểm sáng đáng chú ý là Việt Nam cũng đóng góp tích cực vào sản lượng ván ép nhập khẩu của Nhật Bản với 11%, tăng 54% đạt 207 nghìn m3. Số lượng ván ép nhập khẩu đang ngày càng tăng và được dự báo có thể thay thế cho Malaysia và Indonesia.
4. Gỗ ép nhiều lớp (gỗ xẻ ghép thanh)
Lượng nhập khẩu gỗ xẻ ghép thanh của Nhật Bản trong năm 2021 là 967 nghìn m3 (bao gồm 832 nghìn m3 LL kết cấu), giảm 5% so với năm trước.
Thị trường EU chiếm 76% sản lượng, giảm 12% xuống 733 nghìn m3 do nhu cầu gỗ tại Mỹ và Châu Âu cao hơn, cũng như giá gỗ tăng và vận tải biển chậm trễ. Trong số các nước EU, Phần Lan giảm 6%, Romania giảm 26%, Áo giảm 5%.
Riêng Nga sản lượng đã có sự gia tăng 8% đạt 84 nghìn m3, chiếm 9% tổng sản lượng gỗ xẻ ghép thanh nhập khẩu vào Nhật Bản. Trung Quốc cũng chiếm 10% xuất khẩu gỗ sang Nhật với sự gia tăng 65% lên 93 nghìn m3.
5. Dăm gỗ
Lượng dăm gỗ nhập khẩu của Nhật Bản năm 2021 là 110 triệu tấn, tăng 16% so với năm trước. Năm 2021, dịch Covid-19 đã làm giảm đáng kể nhu cầu sử dụng giấy. Tuy nhiên, vào năm 2021, sự lan rộng của mua sắm trực tuyến đã làm tăng nhu cầu về giấy bao bì. Do đó, các lô hàng giấy và bìa cứng trong nước liên quan để sản xuất bao bì tăng 2,4% so với năm trước.
Việt Nam là nước xuất khẩu dăm gỗ nhiều nhất cho thị trường Nhật Bản với 38%, tương đương mức tăng 25% đạt 4,13 triệu tấn. Giá thấp hơn của dăm gỗ do Việt Nam xuất khẩu dẫn đến thị phần cao hơn.
Trong khi đó Úc chiếm thị phần 18%, tăng 32% để đáp ứng nhu cầu giấy trong nước cao hơn, trong khi Chile là 10%, giảm 25%.
6. Gỗ viên nén
Lượng gỗ viên nén nhập khẩu của Nhật Bản năm 2021 là 3,12 triệu tấn, tăng 54% so với năm trước.
Thị phần của Việt Nam trong xuất khẩu gỗ viên nén là 53%, tăng 41% lên 1,65 triệu tấn, Việt Nam có thể cung cấp viên nén gỗ có chứng chỉ rừng cần thiết cho việc sử dụng đồng đốt trong các nhà máy nhiệt điện ở Nhật Bản.
Trong khi đó, Canada chiếm thị phần 34%, tăng 79% với tỷ lệ hoạt động cao hơn trong các nhà máy viên nén. Và Malaysia với khối lượng 5%, giảm 3%.
Tình hình xuất khẩu gỗ và các sản phẩm từ gỗ của Việt Nam 2021
Bất chấp những cản trở mà dịch bệnh gây ra, theo số liệu Bộ Công Thương cho biết, xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ sang các thị trường lớn như Mỹ và Anh của Việt Nam vẫn tăng trưởng vượt bậc.
Phân tích số liệu từ Tổng cục Hải quan, nhóm chuyên gia của Forest Trends và Hiệp hội vừa công bố báo cáo chính thức về xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam trong 9 tháng đầu năm 2021. Tính riêng giai đoạn này, kim ngạch xuất khẩu gỗ và các sản phẩm gỗ của Việt Nam sang Mỹ là 10,76 tỷ USD, tăng 30,5% so với cùng kỳ năm 2020. Tính chung giai đoạn này, kim ngạch xuất khẩu đạt 10,76 tỷ USD, tăng 30,5% so với cùng kỳ năm 2020.
Trong 9 tháng đầu năm 2021, nhóm 6 mặt hàng có giá trị cao chiếm 94% tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ và các sản phẩm liên quan đến gỗ, bao gồm đồ nội thất (45% ở mức 4,83 tỷ USD, tăng 21,4% so với cùng kỳ), ghế (25%, ở mức 2,68 tỷ USD), dăm gỗ (12%, đạt 1,33 tỷ USD), ván ép/ván ghép (7%, đạt 760,53 triệu USD), viên nén gỗ (3%, đạt 299,60 triệu USD) và ván mỏng quay (1%, đạt 151,65 triệu USD).
Xuất khẩu gỗ và các sản phẩm từ gỗ của Việt Nam sang Hoa Kỳ rất đáng chú ý với kim ngạch 6,50 tỷ USD, tăng 40,5% so với cùng kỳ. Các thị trường chủ lực khác là Trung Quốc với mức 1,13 tỷ USD, xuất khẩu gỗ sang Nhật với giá trị 1,01 tỷ USD, Hàn Quốc giá trị 650,1 triệu USD, EU đạt 438,3 triệu USD, Anh là 193,44 triệu USD, Canada chiếm 174,75 triệu USD và Úc – Mỹ là 110,61 triệu USD, lần lượt tăng 23,4%, 11,7%, 10,7%, 22,3%, 23,9%, 21,3% và 3,3%.
Khi đất nước bước vào giai đoạn mở cửa trở lại kể từ tháng 10 năm 2021, Chính phủ nới lỏng giãn cách xã hội và phong tỏa cho phép nối lại sản xuất. Kim ngạch xuất khẩu gỗ và các sản phẩm từ gỗ trong nửa đầu tháng 10/2021 đạt 397 triệu USD, tăng 29,2% so với nửa đầu tháng 9/2021. Đây là tín hiệu lạc quan cho thấy ngành gỗ và các sản phẩm từ gỗ của thị trường Việt Nam đang phục hồi mạnh mẽ để khẳng định vị thế trên thị trường thế giới.
Tình hình xuất khẩu gỗ sang Nhật của Việt Nam
Nhận định chung về tình hình xuất khẩu gỗ sang Nhật của Việt Nam chỉ riêng trong tháng 10 đã cho thấy mức tăng trưởng nhảy vọt so với cùng kỳ năm ngoái, với mức tăng 34% và đạt 1,5 tỷ USD. Số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan cho thấy, trị giá xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ tới thị trường Nhật Bản trong tháng 10 đạt 162,5 triệu USD, tăng gần 35% so với tháng 10/2021. Tính chung 9 tháng năm 2022, trị giá xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ tới thị trường Nhật Bản đạt 1,5 tỷ USD, tăng 34% so với cùng kỳ năm 2021.
Gỗ và tất cả các sản phẩm được làm từ gỗ như ván ép, ván sàn, cửa gỗ, dăm gỗ, viên nén gỗ đều được ghi nhận có tốc độ tăng trưởng cao trong suốt quá trình xuất khẩu gỗ sang Nhật năm nay. Đây được đánh giá là nhân tố rất quan trọng đóng góp vào kinh tế quốc gia cũng như thúc đẩy trị giá xuất khẩu gỗ của Việt Nam so với các quốc gia khác trong khu vực.
Trong đó, dăm gỗ xuất khẩu chiếm tỷ trọng lớn nhất, đạt 495,2 triệu USD, tăng 31,4% so với cùng kỳ năm 2021. Viên nén gỗ có trị giá xuất khẩu lớn thứ ba đạt 266 triệu USD, tăng gần 99% so với cùng kỳ năm 2021. Đây là mặt hàng có nhiều tiềm năng tăng trưởng, bởi chính phủ Nhật Bản đang tiếp tục thực hiện chuyển đổi từ nguồn điện than sang điện sạch, bao gồm cả điện sinh khối, do vậy nhu cầu sử dụng dăm gỗ và viên nén gỗ có xu hướng tăng mạnh.
Trong đó, mặt hàng chủ lực với lượng xuất khẩu gỗ sang Nhật lớn nhất được ghi nhận là đồ nội thất bằng gỗ. Đây là một kết quả tích cực và đáng khích lệ trong bối cảnh lạm phát gia tăng làm ảnh hưởng đến nhu cầu tiêu dùng hàng ngày của người dân. Người dân Nhật Bản luôn chú trọng đến chất lượng của sản phẩm, chính vì vậy để có thể tiếp tục thúc đẩy sự tăng trưởng của hàng hóa xuất khẩu sang Nhật, các doanh nghiệp Việt Nam cần nâng cao hơn nữa chất lượng sản phẩm và cải thiện hình ảnh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường Nhật Bản.
Khó khăn trong việc xuất khẩu gỗ sang Nhật
Tuy nhiên, hàng hoá Việt Nam xuất khẩu sang Nhật nói chung và xuất khẩu gỗ sang Nhật nói riêng vẫn còn gặp nhiều khó khăn, bất lợi. Hầu hết các loại hàng hóa hiện tại Việt Nam xuất khẩu qua Nhật chủ yếu để phục vụ cho cộng đồng người Việt tại Nhật, chưa thể mở rộng ra phân khúc người Nhật Bản.
Ngoài ra, việc phải cạnh tranh liên tục về giá cả cũng khiến các doanh nghiệp Việt xuất khẩu gỗ sang Nhật gặp nhiều khó khăn. Trong khi các doanh nghiệp tại các quốc gia lớn Trung Quốc đã có bề dày kinh nghiệm về sản xuất hàng tiêu dùng giá rẻ, thì hầu như các doanh nghiệp Việt Nam vẫn còn non trẻ trong vấn đề này. Đó cũng là yếu tố khiến cho chi phí nhân công và đầu tư sản xuất tăng lên, làm ảnh hưởng đáng kể đến giá cả sản phẩm xuất khẩu ra nước ngoài.
Bên cạnh đó, việc đáp ứng được các yêu cầu khắt khe về chất lượng của doanh nghiệp Nhật Bản cũng đòi hỏi các công ty xuất khẩu gỗ sang Nhật của Việt Nam một quy trình làm việc bài bản và chất lượng hơn.
Số liệu từ Cục Thống kê TP. HCM cho thấy, trong 10 tháng đầu năm 2022, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của doanh nghiệp TP. HCM sang thị trường Nhật Bản đạt hơn 2,42 tỷ USD, tăng 24% so với cùng kỳ năm trước. Nhật Bản là thị trường xuất khẩu lớn thứ 3 của các doanh nghiệp thành phố.
Cơ hội cho xuất khẩu gỗ sang Nhật
Quy mô của thị trường gỗ trong nước đã giảm do dân số Nhật Bản giảm. Mặt khác, thị trường nước ngoài đã được mở rộng do tăng trưởng kinh tế và dân số ngày càng tăng ở các nước mới nổi. Do đó, chính phủ đang tập trung vào việc chiếm lĩnh thị trường toàn cầu tập trung vào Trung Quốc, Hoa Kỳ, Hàn Quốc và Đài Loan, đồng thời đang nỗ lực thúc đẩy xuất khẩu bằng cách phổ biến việc xây dựng các cấu trúc kiểu Nhật Bản, mở rộng kênh bán hàng cho gỗ có độ bền cao và nâng cao giá trị thương hiệu sản phẩm gỗ Nhật Bản.
Năm 2019, nhập khẩu gỗ của Nhật Bản giảm 2,6% so với cùng kỳ, xuống 50,9 triệu mét khối, trong đó nhập khẩu các sản phẩm gỗ như gỗ xẻ, dăm gỗ và ván ép giảm 3,6% xuống 43,4 triệu mét khối. Nguồn cung gỗ sản xuất trong nước tăng 2,6% lên 31,0 triệu mét khối. Tỷ lệ tự cung tự cấp gỗ tăng 1,2 điểm phần trăm so với năm trước, lên 37,8%, đánh dấu mức tăng hàng năm thứ chín liên tiếp.
Xu hướng tăng sản xuất trong nước và nhập khẩu giảm đáng kể đã góp phần làm tăng tỷ lệ tự cung tự cấp ổn định kể từ năm 2002, khi nó đạt mức thấp kỷ lục 18,8%.
Việc xuất khẩu gỗ sang Nhật chính là cơ hội đầy tiềm năng cho những thị trường có nguồn tài nguyên thiên nhiên giàu mạnh. Hy vọng các thông tin trong bài viết đã giúp bạn đọc có cái nhìn tổng quan và hiểu rõ hơn về thị trường nhập khẩu gỗ của Nhật cũng như cách các doanh nghiệp Việt đang đẩy mạnh xuất khẩu gỗ và các sản phẩm từ gỗ sang xứ sở Phù Tang.
Ý kiến