Máy bán hàng tự động ở Nhật và sự phát triển của dịch vụ bán hàng

Trong nhiều năm trở lại đây, chúng ta thấy rất nhiều thông tin khác nhau về máy bán hàng tự động bán nhiều loại sản phẩm, bao gồm thực phẩm đông lạnh, đồ ngọt và các mặt hàng thực phẩm khác. Từ các ga tàu và các cơ sở thương mại đến những hòn đảo xa xôi, máy bán hàng tự động ở Nhật được lắp đặt trên khắp đất nước, nhờ vậy mà chúng trở thành một sự hiện diện quen thuộc đối với người dân ở đây. Đó không còn là những chiếc máy bán nước uống đơn thuần mà các mặt hàng được phục vụ ở máy bán hàng tự động cũng đa dạng hơn nhiều.

Quy mô số lượng máy bán hàng tự động ở Nhật đã thay đổi như thế nào?

Quy mô của máy bán hàng tự động ở Nhật đã tăng hơn 50 lần so với số lượng các cửa hàng tiện lợi được mở mới ở quốc gia này. Các loại máy bán tự động chuyên dụng về đồ uống đang ở mức ổn định, trong khi đó, các loại máy bán phiếu giảm giá thực phẩm và các loại vé khác đang trở nên phổ biến hơn.

Số lượng máy bán hàng tự động được sử dụng ở Nhật Bản đạt khoảng 2,7 triệu máy vào cuối năm 2021. Theo đó, máy bán đồ uống chiếm hơn 80%, tiếp theo là nhu yếu phẩm hàng ngày và đồ lặt vặt, thuốc lá, thực phẩm và vé (vé tàu, vé ăn, vé vào cửa,…), chiếm chưa đến 10% tổng số, cho thấy máy bán đồ uống tự động chiếm lĩnh thị trường. Số lượng máy bán hàng tự động như một kênh bán hàng lớn hơn khoảng 50 lần so với số lượng cửa hàng tiện lợi, cho thấy máy bán hàng tự động được sử dụng rộng rãi như một nơi thuận tiện để mua đồ uống lạnh vào mùa hè và đồ uống nóng vào mùa đông.

Mặc dù máy bán đồ uống tự động cho đến nay là loại máy bán hàng tự động phổ biến nhất nhưng mức độ phổ biến của chúng đã giảm dần trong vài năm trở lại đây. Trong số đó, tốc độ giảm đặc biệt lớn đối với các loại giấy carton và cốc, có thể do các yếu tố như tính di động và nhu cầu mua hàng số lượng lớn. Ngoài ra, doanh số bán thuốc lá, nhu yếu phẩm hàng ngày và đồ lặt vặt cũng đang sụt giảm, cho thấy thị trường trong nước đã bão hòa với máy bán hàng tự động.

Lĩnh vực duy nhất tiếp tục tăng là các máy bán đồ ăn và vé vào cửa. Nhu cầu ngày càng tăng ở các nhà hàng và quán bar khi họ muốn đáp ứng với việc giảm thuế suất cho các món mang đi, cải thiện tốc độ phục vụ và giảm chi phí lao động trong khi sự lây lan của Covid-19 đã làm tăng nhu cầu thanh toán phi cá nhân.

Ngoài ra, các sản phẩm thực phẩm cũng đã có sự gia tăng lớn vào năm 2021. Điều này có thể là do số lượng nhà hàng và cơ sở khác cung cấp các sản phẩm thực phẩm có hương vị và chất lượng giống như ở nhà hàng của họ, một phong cách bán hàng mới sau khi dịch bệnh Covid bùng phát tăng mạnh.

Sản xuất máy bán đồ ăn và đồ chơi tự động ở Nhật đang phát triển

Nhìn vào xu hướng sản xuất trong nước cho thấy mặc dù việc lắp đặt đã bão hòa có thể thấy rằng số lượng thiết bị được sản xuất cũng đang giảm dần. Trong hơn 10 năm qua, tổng số máy bán hàng tự động được sản xuất đã giảm một nửa, từ mức đỉnh điểm khoảng 330.000 (năm 2012) xuống còn 160.000 (năm 2021). Sản xuất đồ uống chiếm hơn 90% tổng sản lượng đạt đỉnh vào năm 2012 và có xu hướng giảm kể từ đó. Việc sử dụng thuốc lá cũng giảm mạnh, có thể do sự cạnh tranh với các cửa hàng tiện lợi và việc chấm dứt dịch vụ Taspo (Thẻ thuốc lá) dự kiến ​​vào cuối năm tài chính 2026.

Mặt khác, nhóm hàng khác bao gồm thực phẩm, nhu yếu phẩm hàng ngày và đồ chơi lại có xu hướng tăng lên, mặc dù giảm đáng kể vào năm 2020 do ảnh hưởng của sự lây lan của dịch bệnh Covid nhưng đã tăng gấp đôi vào năm 2021 (so với năm 2010). Nhìn vào xu hướng sản xuất hiện tại, việc sử dụng đồ uống đã tăng lên kể từ đầu năm 2022, cho thấy xu hướng phục hồi của máy bán hàng tự động ở Nhật cũng tăng đáng kể trong quý 2 năm 2022.

Xuất khẩu chủ yếu sang châu Á và việc đáp ứng nhu cầu của xã hội “nói không với tiền mặt” là điều then chốt

Trong khi đó, nhìn vào tình hình thương mại của máy bán hàng tự động trong năm 2019 cho thấy cả xuất khẩu và nhập khẩu đều ở mức thấp, xuất khẩu chiếm 2,0% giá trị sản xuất và nhập khẩu chiếm 8,4% tổng nguồn cung trong nước. Nó đạt đỉnh điểm vào năm 2016 và kể từ đó đã giảm mạnh do sự lây lan của Covid-19 trong cộng đồng. Mặc dù điều này có thể là do sự chuyển dịch sang sản xuất ở nước ngoài nhưng cũng có thể là do lợi thế của Nhật Bản đang biến mất do sự phát triển của một xã hội không dùng tiền mặt.

Các điểm đến xuất khẩu chính chủ yếu là ở châu Á, bao gồm Malaysia, Đài Loan và Thái Lan, nhưng trong bối cảnh chi phí, sự phát triển của một xã hội không tiền mặt và sự lây lan của virus Corona, có thể phải cần thích ứng với điều kiện địa phương để nắm bắt thị trường máy bán hàng tự động ở châu Á trong tương lai.

Cả ở Nhật Bản và nước ngoài, các báo cáo tin tức chỉ ra rằng không chỉ các công ty có truyền thống kinh doanh máy bán hàng tự động mà cả những công ty mới tham gia từ các ngành công nghiệp khác nhau và các công ty khởi nghiệp cũng đang tham gia vào thị trường. Sẽ rất thú vị để xem loại hình kinh doanh máy bán hàng tự động nào sẽ xuất hiện trong tương lai và cách họ phản ứng với các phương thức thanh toán khác nhau.

Liên minh kinh doanh giữa các nhà sản xuất để xử lý các hoạt động của máy bán hàng tự động trong bối cảnh khó khăn

Vào ngày 15 tháng 9, DyDo và Asahi Soft Drinks thông báo rằng họ đã thành lập một liên minh kinh doanh toàn diện liên quan đến việc xử lý các hoạt động của máy bán hàng tự động. Tại cuộc họp báo, Takanori Nakajima, chủ tịch DyDo, đã làm rõ quan điểm của công ty ông trong việc đối mặt với thị trường máy bán hàng tự động khắc nghiệt. Liên minh kinh doanh giữa các nhà sản xuất không phải là hiếm trong ngành đồ uống. Ví dụ: trong thị trường máy bán hàng tự động, DyDo đã cùng bán một số sản phẩm của mình với Asahi và Công ty nước giải khát Kirin, và Asahi đã cùng bán một số sản phẩm của mình với Ito En.

Tuy nhiên, lần hợp tác này đã tiến một bước xa hơn lần trước. Trọng tâm của thương vụ này là việc thành lập một công ty mới để xử lý các hoạt động của máy bán hàng tự động. Trong đó, DyDo và Asahi sẽ nắm giữ lần lượt 66,6% và 33,4% cổ phần, liên minh này được thành lập vào tháng 1 năm 2023. Dưới sự bảo trợ của nó sẽ có ba nhà khai thác máy bán hàng tự động, mỗi nhà khai thác đều là công ty con của cả hai công ty. Kết quả là, khoảng 200.000 máy bán hàng tự động (130.000 trong số 270.000 của Dydo và 70.000 trong số 260.000 của Asahi) đã được vận hành dưới quyền công ty mới.

Chi phí cố định mà máy bán hàng tự động đang phải chịu ngày càng tăng

Doanh số bán máy bán hàng tự động theo truyền thống có xu hướng giảm do sự cạnh tranh từ các cửa hàng tiện lợi và các nhà bán lẻ khác. Trong khi tổng khối lượng vận chuyển của thị trường đồ uống tăng ít hơn 3% trong giai đoạn 10 năm từ 2011 đến 2021, doanh số bán hàng từ máy bán hàng tự động lại giảm khoảng 25% (khảo sát của Viện Nghiên cứu Đồ uống).

Tuy nhiên, so với cùng kỳ, số lượng máy bán hàng tự động chỉ giảm 11%, cho thấy doanh số bán hàng trên mỗi máy đã giảm đáng kể. Giữa tình hình này, gánh nặng chi phí cố định (như chi phí nhân công và vận chuyển) ngày càng tăng. Ngay tiếp sau đó là sự xuất hiện đầy khắc nghiệt của Covid-19 đã làm cho nền kinh tế chịu ảnh hưởng lớn. Không chỉ số lượng du khách giảm mà nhu cầu tại các điểm du lịch, bến xe cũng giảm. Máy bán hàng tự động dành cho văn phòng, thứ mà các công ty đã tập trung vào trong những năm gần đây vì chúng được kỳ vọng sẽ tạo ra doanh thu ổn định, cũng bị ảnh hưởng bởi sự phổ biến của hoạt động làm việc từ xa.

Việc kinh doanh máy bán hàng tự động càng trở nên khó khăn hơn sau thảm họa Covid-19. Theo DyDo, trong khi “thái độ của mỗi công ty đối với máy bán hàng tự động đã trở nên phân cực”, thì Coca-Cola, Suntory và DyDo vẫn tiếp tục đầu tư mạnh mẽ vào máy bán hàng tự động.

DyDo, công ty có hoạt động kinh doanh máy bán hàng tự động chiếm khoảng 80% doanh thu, đang đẩy nhanh đầu tư vào máy bán hàng tự động và trong kế hoạch quản lý trung hạn được công bố vào đầu năm 2022, công ty có kế hoạch đầu tư khoảng 55 tỷ yên vào năm tài chính 01/2022. Năm 2027 là khoản đầu tư tăng trưởng, trong đó hơn 70% sẽ được sử dụng để thu thập dữ liệu về máy bán hàng tự động. Ngoài ra, công ty đang tăng số lượng lắp đặt máy bán hàng tự động ở Nhật vì họ kỳ vọng rằng những thay đổi về dòng người và các yếu tố khác sẽ tạo ra nhu cầu mới ở một số địa điểm.

Cốt lõi trong việc đầu tư vào máy bán hàng tự động của công ty là “vận hành thông minh”. Thông thường, người lái xe phụ trách từng khu vực của máy bán hàng tự động sẽ liên tục ghé thăm từng máy để bổ sung đồ cho máy bán hàng tự động. Vì các sản phẩm bán chạy nhất rất khác nhau tùy thuộc vào điều kiện thời tiết và theo ý muốn mỗi người, những người điều khiển máy bán hàng tự động thường phải dựa vào “trực giác” của mình để xác định số lượng sản phẩm cần bổ sung, sự kém hiệu quả này dẫn đến khối lượng công việc nặng nề và thời gian làm việc kéo dài cho các tài xế.

Để đáp lại, DyDo đã giới thiệu một hệ thống giám sát việc bán hàng từ xa bằng máy bán hàng tự động không dây. Những sản phẩm cần bổ sung có thể được kiểm tra trước và xếp lên xe tải. Điều này sẽ cho phép công ty giảm khối lượng công việc của tài xế và điều hành hoạt động kinh doanh với ít nhân sự hơn. Công ty đã đặt mục tiêu tăng doanh số bán hàng trên mỗi người phụ trách lên 20% trong 5 năm tới.

Tại buổi họp báo, ông Nakajima, Chủ tịch DyDo, cho biết: “Đầu tư là tất yếu trong quá trình phát triển hoạt động. Chúng tôi tin rằng chỉ những công ty có thể đầu tư phù hợp mới tồn tại được trên thị trường này”, ông nhấn mạnh. Công ty mới sẽ chia sẻ hệ thống vận hành này với các máy bán hàng tự động của Asahi Soft Drinks, nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động của máy bán hàng tự động thông qua quy mô kinh tế.

Ngoài ra, doanh số bán hàng trên mỗi máy bán hàng tự động của DyDo thấp hơn so với các công ty khác trong ngành. Thông qua liên minh này, DyDo kỳ vọng sẽ tăng doanh số bán hàng bằng cách bán “Wilkinson Tansan Lemon” và “Monster Energy” của Asahi trong các máy bán hàng tự động của DyDo từ tháng 3 năm 2023 trở đi.

Đối với Asahi Soft Drinks, công ty đang tiến hành cải cách cơ cấu hoạt động kinh doanh máy bán hàng tự động của mình. Asahi chưa thấy doanh số bán đồ uống của mình phục hồi đáng kể kể từ thảm họa Covid-19 và tỷ lệ sử dụng máy bán hàng tự động của công ty được cho là đã suy giảm. Hợp tác kinh doanh với DyDo được cho rằng sẽ mang lại lợi ích to lớn. Nếu công ty có thể tăng tỷ lệ công suất của máy bằng cách xử lý các sản phẩm DyDo Limited, có thể nói là một mũi tên trúng hai đích.

Tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu những nỗ lực này có mang lại sự cải thiện mạnh mẽ về lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh máy bán hàng tự động của cả hai công ty hay không. Theo kế hoạch hiện tại, ngay cả sau khi công ty mới được thành lập, các công ty con của DyDo và Asahi sẽ tiếp tục sử dụng xe tải riêng của mình để nạp đầy máy bán hàng tự động.

Ngoài ra, với tư cách là một phần của liên minh, tất cả các công ty bán máy bán hàng tự động trực tiếp của DyDo và Asahi sẽ nằm dưới sự bảo trợ của công ty mới. Giám đốc điều hành của một nhà sản xuất đồ uống lớn nhận xét rằng đây có thể là một cột mốc quan trọng trong việc đưa các hoạt động liên quan đến máy bán hàng ra bên ngoài, tương tự như những gì mà Công ty Nước giải khát Kirin và các công ty khác đã làm trong quá khứ.

Vào những năm 2000, Công ty Nước giải khát Kirin đã chuyển nhân viên tham gia vận hành máy bán hàng tự động sang một công ty liên kết với hoạt động kinh doanh máy bán hàng tự động của họ và sau đó chuyển họ sang một công ty khác để nâng cao hiệu quả kinh doanh. Trong nhiều trường hợp, khi một doanh nghiệp có chi phí cố định cao, việc hợp nhất nhân viên thành một công ty nhóm có cơ cấu lương thấp hơn công ty chính có thể giúp giảm chi phí cho toàn bộ doanh nghiệp. Vị giám đốc điều hành nói trên cho biết: “Khi hoạt động kinh doanh đi vào hoạt động, có thể công ty sẽ điều chuyển nhân sự từ bộ phận máy bán hàng tự động sang công ty mới”.

DyDo và Asahi đã hợp lực để tồn tại trên thị trường máy bán hàng tự động. Để tồn tại trong thị trường máy bán hàng tự động đang bị thu hẹp, DyDo và Asahi có thể buộc phải thực hiện các biện pháp quyết liệt hơn để nâng cao hiệu quả. Đây chỉ là một trong nhiều thương vụ kinh doanh khác liên quan đến máy bán hàng tự động ở Nhật. Dù có nhiều biến động nhưng với một nét văn hoá phổ biến như máy bán hàng tự động, việc đa dạng các mặt hàng cũng như ứng dụng công nghệ vào phục vụ khách hàng sẽ là nhân tố quan trọng giúp cho sự tồn tại và phát triển tiếp tục của chúng. Theo dõi JapanBiz để cập nhật nhanh nhất các thông tin liên quan đến thị trường và kinh tế của xứ sở Phù Tang.