Thuế quan tại Nhật: Từ bảo hộ nông nghiệp đến lo ngại thuế đối ứng Mỹ

Thuế quan từ lâu đã là công cụ quan trọng giúp Nhật Bản bảo vệ nền kinh tế nội địa và điều tiết thương mại quốc tế. Với vị thế là một trong những nền kinh tế lớn nhất thế giới, hệ thống thuế quan của Nhật không chỉ phản ánh chiến lược phát triển mà còn đối mặt với những thách thức mới, đặc biệt khi Thủ tướng Shigeru Ishiba gần đây bày tỏ quan ngại về chính sách thuế đối ứng của Mỹ vào tháng 4/2025. Vậy thuế quan tại Nhật Bản hoạt động ra sao và sự kiện này có ý nghĩa gì?

Thuế quan là gì và vai trò tại Nhật Bản 

Thuế quan (tariff) là loại thuế áp dụng lên hàng hóa xuất nhập khẩu, đóng vai trò như “lá chắn” bảo vệ các ngành sản xuất trong nước và nguồn thu ngân sách. Tại Nhật Bản, thuế quan không chỉ giúp bảo vệ các ngành chiến lược như nông nghiệp và công nghiệp thép mà còn là công cụ điều chỉnh quan hệ thương mại với các đối tác lớn, đặc biệt là Mỹ – nước chiếm 18,7% tổng kim ngạch xuất khẩu của Nhật trong năm 2024 (theo số liệu từ Bộ Tài chính Nhật Bản).

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, Nhật Bản sử dụng thuế quan để duy trì sự cân bằng giữa bảo hộ và mở cửa thị trường. Ví dụ, thuế nhập khẩu gạo – mặt hàng nhạy cảm về văn hóa và kinh tế – được giữ ở mức cao ngất ngưởng 778% nhằm bảo vệ nông dân nội địa trước cạnh tranh từ các nước như Mỹ hay Thái Lan.

Hệ thống thuế quan tại Nhật Bản: Nghiêm ngặt và linh hoạt

Hệ thống thuế quan của Nhật Bản được quản lý chặt chẽ theo Luật Hải quan (Customs Law), với các loại thuế chính bao gồm thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế hải quan. Mức thuế trung bình áp dụng cho hàng hóa nhập khẩu vào Nhật là 4,3% (theo Tổ chức Thương mại Thế giới – WTO, 2024), nhưng con số này thay đổi tùy mặt hàng. Chẳng hạn, ô tô nhập khẩu chịu thuế 0% nhờ các hiệp định thương mại tự do (FTA), trong khi thịt bò nhập từ Mỹ chịu thuế 38,5% (giảm xuống 25% theo Hiệp định CPTPP).

Quy trình tính thuế dựa trên giá trị CIF (bao gồm giá hàng hóa, bảo hiểm và cước phí vận chuyển). Các doanh nghiệp nhập khẩu phải nộp thuế tại hải quan trước khi hàng hóa được thông quan, đảm bảo tính minh bạch và nghiêm ngặt trong quản lý.

Sự kiện nổi bật: Thủ tướng Nhật Bản quan ngại thuế đối ứng Mỹ

Vào ngày 2/4/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố chính sách thuế đối ứng với mức 10% áp dụng cho tất cả hàng hóa nhập khẩu và 25% với ô tô, nhằm tái cân bằng thương mại toàn cầu. Động thái này ngay lập tức gây lo ngại tại Nhật Bản – quốc gia xuất khẩu 1,4 triệu ô tô sang Mỹ mỗi năm, chiếm 1/3 tổng sản lượng ô tô xuất khẩu (theo Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản – JAMA, 2024).

Ngày 3/4/2025, Thủ tướng Shigeru Ishiba đã lên tiếng tại Quốc hội, bày tỏ “mối quan ngại nghiêm trọng” về tác động của thuế đối ứng Mỹ đến ngành công nghiệp Nhật, đặc biệt là thép và ô tô. Ông nhấn mạnh trường hợp Nippon Steel – công ty đang đàm phán mua lại US Steel với giá 14,1 tỷ USD – có thể bị ảnh hưởng nặng nề nếu thuế tăng. “Nhật Bản sẽ xem xét mọi phương án để bảo vệ lợi ích quốc gia”, ông Ishiba khẳng định, đồng thời kêu gọi Mỹ cân nhắc lại chính sách này.

Chính sách thuế quan nổi bật tại Nhật

Nhật Bản từ lâu nổi tiếng với chính sách bảo hộ nông nghiệp. Ngoài thuế 778% với gạo, thịt bò và sữa cũng chịu mức thuế cao, lần lượt là 38,5% và 25-30%. Đây là cách Tokyo bảo vệ 1,4 triệu nông dân – nhóm chiếm 2% dân số nhưng có vai trò quan trọng về chính trị và văn hóa.

Tuy nhiên, Nhật Bản cũng linh hoạt tham gia các hiệp định thương mại như CPTPP và RCEP, giảm thuế cho hơn 90% dòng hàng hóa với các nước thành viên. Điều này giúp hàng hóa Nhật Bản, đặc biệt là ô tô và điện tử, cạnh tranh tốt hơn trên thị trường quốc tế. Với Mỹ, quan hệ thương mại song phương vốn được củng cố qua Hiệp định Thương mại Mỹ-Nhật (2019), nhưng thuế đối ứng mới có thể làm lung lay nền tảng này.

Ảnh hưởng của thuế quan và thuế đối ứng đến kinh tế Nhật 

Thuế đối ứng của Mỹ dự kiến khiến doanh nghiệp Nhật chịu thêm chi phí xuất khẩu lên tới 10 tỷ USD mỗi năm, đặc biệt trong ngành ô tô (Toyota, Honda) và thép (Nippon Steel). Theo Goldman Sachs (4/2025), giá ô tô tại Mỹ có thể tăng thêm 2.000-3.000 USD/xe, ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của hàng Nhật.

Người tiêu dùng Nhật Bản ít chịu tác động trực tiếp từ thuế nội địa, nhưng nếu Mỹ trả đũa bằng cách tăng giá hàng xuất sang Nhật (như nông sản), giá cả tại siêu thị có thể tăng. Quan hệ thương mại Mỹ-Nhật, vốn đạt kim ngạch 280 tỷ USD năm 2024 (theo Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ – USTR), đứng trước nguy cơ căng thẳng chưa từng có.

Thách thức và xu hướng trong tương lai 

Chính sách thuế đối ứng của Mỹ đặt Nhật Bản vào thế khó: vừa phải bảo vệ ngành công nghiệp nội địa, vừa tránh làm leo thang chiến tranh thương mại. Thống đốc Ngân hàng Nhật Bản (BoJ) Kazuo Ueda cảnh báo ngày 2/4/2025 rằng thuế cao hơn từ Mỹ có thể làm gia tăng lạm phát toàn cầu và kìm hãm kinh tế nếu thương mại bị gián đoạn.

Về xu hướng, Nhật Bản đang đẩy mạnh đàm phán song phương với Mỹ để giảm căng thẳng, đồng thời tăng cường hợp tác qua các FTA đa phương như RCEP. Một kịch bản khác là Tokyo có thể đáp trả bằng thuế quan riêng, nhưng điều này cần cân nhắc kỹ để tránh “đòn gió ngược” lên chính nền kinh tế của mình.

Kết luận: Hành động trước thách thức

Hệ thống thuế quan tại Nhật Bản là minh chứng cho sự kết hợp giữa bảo hộ và hội nhập. Tuy nhiên, với áp lực từ thuế đối ứng Mỹ vào tháng 4/2025, đất nước này buộc phải tìm lối đi mới để bảo vệ lợi ích quốc gia. Thủ tướng Ishiba và các nhà hoạch định chính sách đang đứng trước bài toán khó: làm sao để giữ vững vị thế kinh tế trong bối cảnh thương mại toàn cầu đầy biến động? Doanh nghiệp và cá nhân muốn giao dịch với Nhật Bản cần theo dõi sát sao diễn biến này để điều chỉnh chiến lược kịp thời. Theo dõi ngay Japanbiz để cập nhật các thông tin mới nhất về kinh tế Nhật Bản!