Ngành thép Nhật Bản đang đứng trước bước ngoặt lớn khi phải đối mặt với thép giá rẻ từ Trung Quốc, Hàn Quốc và sức ép chuyển đổi sang sản xuất “thép xanh”. Chính phủ Nhật đã bắt đầu điều tra chống bán phá giá, đồng thời đưa ra loạt chính sách siết thương mại để bảo vệ ngành công nghiệp trụ cột này. Trong bối cảnh đó, các doanh nghiệp xuất khẩu, trong đó có Việt Nam, cần theo dõi sát diễn biến để nắm bắt cơ hội và tránh rủi ro.
Mục lục
Áp lực cạnh tranh ngày càng gay gắt
Ngành thép Nhật Bản vốn được xem là trụ cột của nền kinh tế công nghiệp. Với những tên tuổi lớn như Nippon Steel, JFE Holdings hay Kobe Steel, Nhật Bản luôn nằm trong nhóm ba quốc gia sản xuất thép lớn nhất thế giới, chỉ sau Trung Quốc và Ấn Độ. Sản phẩm thép Nhật nổi tiếng nhờ chất lượng cao, công nghệ luyện kim tiên tiến và độ ổn định vượt trội, được sử dụng rộng rãi trong ô tô, xây dựng, đóng tàu và hạ tầng.
Tuy nhiên, vài năm trở lại đây, ngành thép Nhật Bản đang đứng trước một thách thức không nhỏ: sự tràn ngập của thép giá rẻ từ Trung Quốc. Trung Quốc hiện chiếm hơn một nửa sản lượng thép toàn cầu, với công suất dư thừa khổng lồ. Để giải quyết tình trạng dư cung, nhiều doanh nghiệp thép Trung Quốc đã đẩy mạnh xuất khẩu, gây ra những biến động lớn trên thị trường quốc tế.
Trong bối cảnh đó, Nhật Bản trở thành điểm đến hấp dẫn của thép Trung Quốc, khi nhu cầu nội địa ổn định nhưng sản xuất trong nước đang chịu sức ép chi phí ngày càng cao.
Thép Trung Quốc: giá rẻ nhưng gây lo ngại
Một vấn đề đáng quan ngại là thép Trung Quốc thường được bán với giá thấp hơn giá thành sản xuất tại Nhật, tạo ra hiện tượng cạnh tranh không lành mạnh. Các tập đoàn thép Nhật nhiều lần cảnh báo rằng nếu tình trạng này kéo dài, ngành thép nội địa sẽ mất dần thị phần, ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm và sự phát triển công nghiệp.
Ngoài ra, Trung Quốc còn bị cáo buộc sử dụng chiến lược “né thuế”. Cụ thể, thép được xuất sang các nước ASEAN hoặc khu vực khác để thay đổi xuất xứ, trước khi quay lại thị trường Nhật. Điều này khiến các biện pháp phòng vệ thương mại hiện tại trở nên kém hiệu quả.
Theo số liệu từ Hiệp hội Sắt và Thép Nhật Bản (JISF), nhập khẩu thép từ Trung Quốc vào Nhật đã tăng mạnh trong nửa đầu năm 2025, vượt mốc hàng triệu tấn, gây sức ép lớn đến giá thép trong nước.
Hiệp hội thép Nhật lên tiếng
Trước tình hình này, JISF cùng nhiều hiệp hội công nghiệp đã gửi kiến nghị đến chính phủ, yêu cầu tăng cường cơ chế chống bán phá giá và siết chặt giám sát chuỗi cung ứng. Họ đề xuất Nhật Bản nên tham khảo kinh nghiệm của Mỹ và Liên minh châu Âu, vốn đã áp đặt mức thuế bổ sung và hạn ngạch nghiêm ngặt đối với thép nhập khẩu từ Trung Quốc.
Các doanh nghiệp thép Nhật cũng nhấn mạnh rằng sự ổn định của ngành không chỉ là câu chuyện kinh tế, mà còn liên quan trực tiếp đến an ninh quốc gia và chiến lược phát triển hạ tầng. Nếu thép giá rẻ làm suy yếu sản xuất nội địa, Nhật Bản có thể rơi vào tình trạng phụ thuộc vào nguồn cung từ bên ngoài – một kịch bản tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Chính phủ Nhật siết chặt thương mại thép
Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp (METI) Nhật Bản đang nghiên cứu biện pháp phòng vệ thương mại mới. Một trong những hướng đi được nhấn mạnh là tăng cường kiểm tra xuất xứ, tránh tình trạng thép Trung Quốc “đội lốt” hàng từ nước khác để vào thị trường Nhật.
Song song đó, Nhật Bản còn thúc đẩy hợp tác quốc tế trong khuôn khổ G7 và WTO để đối phó với hành vi bóp méo thị trường toàn cầu. Đây được coi là nỗ lực mang tính chiến lược, nhằm tạo ra mặt trận chung giữa các nền kinh tế phát triển trước làn sóng thép giá rẻ.
Đáng chú ý, chính phủ cũng định hướng đầu tư mạnh vào công nghệ luyện thép carbon thấp (green steel). Đây là một phần trong mục tiêu đạt trung hòa carbon vào năm 2050. Bằng cách nâng cao tiêu chuẩn môi trường, Nhật Bản không chỉ tăng sức cạnh tranh mà còn đặt ra rào cản kỹ thuật đối với thép giá rẻ từ các nước không tuân thủ cam kết khí hậu.
Tác động đến các doanh nghiệp và ngành công nghiệp
Đối với các tập đoàn như Nippon Steel hay JFE Holdings, thách thức kép đang hiện hữu: một mặt phải cạnh tranh với thép giá rẻ, mặt khác phải đầu tư lớn vào công nghệ xanh để đáp ứng chính sách mới. Điều này làm gia tăng chi phí sản xuất, ảnh hưởng đến lợi nhuận ngắn hạn.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia nhận định đây là cơ hội để ngành thép Nhật tái cấu trúc, tập trung vào sản phẩm có giá trị gia tăng cao, đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của thị trường quốc tế. Thay vì chạy theo số lượng, Nhật Bản sẽ duy trì lợi thế ở phân khúc chất lượng, vốn gắn liền với thương hiệu “thép Nhật” trên toàn cầu.
Tác động lan tỏa tới Việt Nam
Với Việt Nam, những biến động trong ngành thép Nhật Bản vừa là cơ hội, vừa là thách thức.
- Cơ hội: Nếu Nhật Bản siết chặt nhập khẩu thép Trung Quốc, doanh nghiệp Việt có thể gia tăng xuất khẩu, nhất là trong các lĩnh vực thép xây dựng, thép chế biến hoặc thép tái chế. Ngoài ra, những dự án liên quan đến “thép xanh” có thể thu hút hợp tác từ các tập đoàn Nhật.
- Thách thức: Nhật Bản nổi tiếng với các tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt. Nếu áp dụng cơ chế phòng vệ thương mại, thép Việt Nam có nguồn gốc liên quan đến Trung Quốc cũng có nguy cơ bị ảnh hưởng. Do đó, việc minh bạch chuỗi cung ứng và đáp ứng các chứng nhận quốc tế sẽ là điều kiện bắt buộc để doanh nghiệp Việt thâm nhập sâu hơn vào thị trường này.
Triển vọng từ nay đến cuối năm 2025
Trong nửa cuối 2025, ngành thép Nhật Bản được dự báo tiếp tục đối mặt với nhiều biến động:
- Nhu cầu nội địa sẽ tăng nhờ các dự án hạ tầng và đầu tư công, đặc biệt chuẩn bị cho các sự kiện quốc tế trong thập kỷ tới.
- Xuất khẩu có thể chịu áp lực từ cạnh tranh toàn cầu, song cơ hội vẫn mở ra với những thị trường ưu tiên chất lượng và tiêu chuẩn môi trường.
- Chính sách thương mại chắc chắn sẽ được siết chặt hơn, không chỉ để bảo vệ ngành trong nước mà còn để định hình vị thế chiến lược của Nhật Bản trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Kết luận
Ngành thép Nhật Bản đang bước vào giai đoạn bản lề: vừa phải bảo vệ thị trường nội địa trước làn sóng thép giá rẻ từ Trung Quốc, vừa phải đầu tư vào công nghệ xanh để đáp ứng mục tiêu phát triển bền vững. Với sự vào cuộc mạnh mẽ của chính phủ, cùng sự thích ứng của doanh nghiệp, ngành thép Nhật được kỳ vọng sẽ duy trì vai trò trụ cột trong nền kinh tế, đồng thời khẳng định vị thế trên bản đồ thương mại quốc tế.
Đối với Việt Nam, đây là thời điểm cần theo dõi sát diễn biến, chuẩn hóa chuỗi cung ứng và chủ động nâng cao chất lượng sản phẩm. Chỉ khi đó, doanh nghiệp Việt mới có thể tận dụng cơ hội từ những biến động của ngành thép Nhật Bản để thâm nhập sâu và bền vững hơn vào một trong những thị trường khó tính nhất thế giới.
Ý kiến