Tiềm năng M&A của Việt Nam và các vấn đề đầu tư, phát triển

Việt Nam đã khéo léo ngăn chặn đại dịch do chủng mới của virus Corona gây ra và tiếp tục đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế ổn định. Nội dung trong bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về tình hình đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, bao gồm M&A, đồng thời xem xét các cơ hội đầu tư và các vấn đề đặc thù của Việt Nam - một quốc gia đang phát triển, từ góc nhìn toàn cảnh.

Môi trường kinh tế vĩ mô, chính trị và xu hướng của nền kinh tế Việt Nam

Mặc dù đại dịch Covid-19 vẫn đang tiếp diễn trên nhiều nơi trên thế giới thì tại Việt Nam, số người nhiễm bệnh đã được ngăn chặn bằng các chính sách ngăn chặn nghiêm ngặt. Cuộc sống sinh hoạt hàng ngày và các hoạt động kinh tế vẫn tiếp tục gần như ở mức trước đại dịch, ngoại trừ một số khoảng thời gian ngắn do phải thực hiện biện pháp cách ly xã hội.

Tất nhiên, không thể phủ nhận rằng một số ngành trong nước bị ảnh hưởng nặng nề, nổi bật là ngành dịch vụ, du lịch và hàng không. Cụ thể, trong năm 2020, hơn 32 triệu lao động bị mất việc làm, phải nghỉ việc hoặc buộc phải làm việc ít giờ hơn (theo Tổng cục Thống kê Việt Nam năm 2021).

Tuy nhiên, Việt Nam là quốc gia duy nhất trong số các nước ASEAN lớn được dự đoán sẽ tiếp tục có tốc độ tăng trưởng kinh tế ổn định, với mức tăng trưởng dương liên tục về GDP thực tế dự kiến ​​trong năm 2024-2028.

Về chính trị trong nước, Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp tục lãnh đạo đất nước phát triển. Thành tựu mà đất nước đạt được nhờ sự phục hồi nhanh chóng của nền kinh tế, được thực hiện thông qua sự lãnh đạo mạnh mẽ và kiểm soát chặt chẽ của nhà nước. Điều ấn tượng nữa là trong khi thực hiện các biện pháp triệt để trong nước chống lại đại dịch Covid-19, Việt Nam với tư cách là một trong những nước đi đầu ở khu vực Đông Nam Á, bao gồm cả chức Chủ tịch Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã thể hiện vai trò lãnh đạo mạnh mẽ trong khu vực ASEAN.

Về quan hệ với Nhật Bản, tháng 10/2020, Thủ tướng Yoshihide Suga đã đến thăm Việt Nam trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên kể từ khi nhậm chức và hội đàm với Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và các nhà lãnh đạo khác của Việt Nam. Đây là bằng chứng cho thấy Việt Nam đã trở thành một quốc gia cực kỳ quan trọng không chỉ ở Đông Nam Á mà còn về mặt kinh tế, địa chính trị đối với các nước lớn trên thế giới, trong đó có Nhật Bản.

Tình hình đầu tư & tiềm năng M&A của Việt Nam

1. Tình hình M&A và FDI

Thứ nhất, nhìn vào tình hình và tiềm năng M&A của Việt Nam, số lượng các thương vụ M&A có biến động qua các năm kể từ năm 2012, nhưng nhìn chung tình hình M&A tại Việt Nam có quy mô lớn, tăng đều về cả số lượng và chất lượng. Điều này có thể là do ngày càng có nhiều dự án có sự tham gia của vốn nước ngoài và các tập đoàn lớn của Việt Nam.

Ví dụ, trong những năm gần đây, hoạt động M&A tại Việt Nam diễn ra mạnh mẽ trong lĩnh vực bất động sản và tài chính, bao gồm các khoản đầu tư vào Ngân hàng Việt Nam của các tổ chức tài chính nước ngoài; đầu tư vào Bảo hiểm Nhân thọ Việt Nam của các công ty bảo hiểm nhân thọ lớn của Nhật Bản; các quỹ trực thuộc chính phủ Singapore đầu tư vào các công ty bất động sản lớn ở Việt Nam, mỗi giao dịch trị giá khoảng hàng chục tỷ yên.

Tất nhiên, điều này một phần là do nhu cầu tái cơ cấu và rút lui khỏi thị trường của các công ty ngày càng tăng do hậu quả của đại dịch Covid-19, nhưng dường như cũng là do khả năng phục hồi mạnh mẽ của nền kinh tế Việt Nam và tiềm năng phát triển bền vững đang thúc đẩy phong trào hướng tới nền kinh tế "hậu Covid-19". Ngoài ra, cuộc chiến thương mại gần đây giữa Mỹ và Trung Quốc cũng đã tạo ra một luồng gió thuận cho ngành sản xuất đang chuyển cơ sở từ Trung Quốc sang Việt Nam.

Số lượng và lượng đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt Nam về cơ bản đã tăng lên kể từ năm 2006. Mặt khác, FDI phụ thuộc nhiều hơn vào kế hoạch kinh doanh và chính sách đầu tư của nhà đầu tư nên có thể nói đây là chỉ tiêu chính xác hơn về mức độ quan tâm, kỳ vọng đối với nền kinh tế Việt Nam và các cơ hội kinh doanh từ nước ngoài. FDI của các công ty Nhật Bản cũng là một nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài đáng kể. FDI của các công ty Nhật Bản là một phần quan trọng của xu hướng này, nhưng trong hai năm qua, nó đã bị FDI từ Hàn Quốc, Hồng Kông, Singapore và Trung Quốc vượt mặt, một phần do thiếu các dự án quy mô lớn như nhà máy điện và phát triển bất động sản.

Mặt khác, mặc dù quy mô không lớn nhưng các đại gia bán lẻ mang thương hiệu Nhật Bản như UNIQLO, MUJI và các nhà hàng liên kết của Nhật Bản đang mở rộng và gia nhập thị trường trên diện rộng và được chào đón nồng nhiệt không chỉ bởi người Nhật ở nước ngoài mà còn cả người Việt Nam. Có thể thấy, đầu tư của Nhật Bản vào Việt Nam đang tăng trưởng đều đặn trong cuộc sống hàng ngày.

2. Vấn đề phát triển và đầu tư

Mặc dù Việt Nam đã trở thành "quốc gia có thu nhập trung bình" vào năm 2010 và đang đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế vượt trội, nhưng vẫn là một quốc gia đang phát triển, có diện tích đất liền khoảng 330.000 km2 (gấp 0,88 lần diện tích Nhật Bản) và dân số lớn khoảng 94,67 triệu người (2018). Tuy nhiên, suy cho cùng điều này chứng tỏ được rằng, Việt Nam là một quốc gia đang phát triển có quy mô đáng kể.

Cả Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh đều có nhiều tòa nhà, và đối với người nước ngoài sống ở đây, mặc dù có những bất tiện nhất định khi sinh sống, nhưng họ đã có một môi trường đủ tốt để có thể tận hưởng cuộc sống sung túc và thuận tiện tương đương về nhiều mặt so với các nước phát triển. Tuy nhiên, khi nhìn vào thực tế đời sống của người dân Việt Nam, cần lưu ý rằng vẫn còn tồn tại những vấn đề xã hội vừa nghiêm trọng vừa có quy mô lớn thường gặp ở các nước đang phát triển.

2.1. Năng lượng

Trong lĩnh vực năng lượng, gần đây đang có nhiều vấn đề nổi liên quan đến việc đầu tư vào năng lượng tái tạo ở Việt Nam, như sản xuất điện gió và năng lượng mặt trời. Ở Việt Nam, nhiệt điện và thủy điện là nguồn điện chính nhưng tác động của quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa nhanh chóng đến cân bằng nguồn cung - cầu điện, sự mất ổn định của thủy điện do mùa mưa - mùa khô và xu hướng khử cacbon toàn cầu đều là những nguyên nhân chính góp phần làm tăng sự chú ý và kỳ vọng vào năng lượng tái tạo.

Chính phủ Việt Nam đã phê duyệt "QUY HOẠCH PHÁT TRIỂN ĐIỆN LỰC QUỐC GIA THỜI KỲ 2021 - 2030, TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2050" và có kế hoạch tăng lượng điện được tạo ra từ năng lượng tái tạo lên 21% tổng lượng điện vào năm 2030 (khoảng 7% vào năm 2018). Việt Nam cũng đã thiết lập các chương trình giá bán điện (FIT) tương ứng cho năng lượng mặt trời, năng lượng gió và năng lượng sinh khối. Trong đó, có tiềm năng lớn về năng lượng mặt trời, chủ yếu ở khu vực phía Nam đất nước, nơi luôn có nhiều giờ nắng và năng lượng gió ở Việt Nam với đường bờ biển kéo dài.

Tuy nhiên, hiện đang có xu hướng đầu tư quá mức vào năng lượng mặt trời, gây khó khăn cho việc phê duyệt các khoản đầu tư mới (ngoại trừ việc lắp đặt trên mái nhà). Hơn nữa, hệ thống FIT đang trong quá trình sửa đổi và đánh giá tỷ giá, và không thể phủ nhận rằng có một cảm giác không chắc chắn về tương lai của nó. Mặc dù thị trường năng lượng tái tạo ở Việt Nam vẫn còn ở giai đoạn sơ khai, nhưng được hỗ trợ bởi các sáng kiến ​​mạnh mẽ của chính phủ và điều kiện môi trường thuận lợi, chắc chắn sẽ tiếp tục thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

2.2.  Nước và nước thải

Đây là một vấn đề nghiêm trọng, liên quan trực tiếp đến việc phát triển đời sống hiện nay. Sống ở nội thành Hà Nội hay TP. HCM sẽ không gặp nhiều bất tiện về nước, ngoại trừ việc không thể uống trực tiếp từ nước máy như ở nhiều nước trên thế giới. Nhưng trên thực tế, việc tiếp cận với nước sạch và việc sử dụng hệ thống thoát nước vẫn còn hạn chế khi được xem xét trên khắp Việt Nam. Ngoài ra, sự phát triển kinh tế và đô thị hóa nhanh chóng đã làm chậm việc đáp ứng nhu cầu về nước và nước thải.

Đối với nước thải, số lượng nhà máy xử lý nước thải ít hơn rất nhiều so với lượng nước thải ra nên chỉ một phần nước thải ở các thành phố được xử lý, phần còn lại được cho là thải trực tiếp ra sông hồ. Về mặt cấp nguồn nước sạch, mặc dù mức độ phổ biến của hệ thống cấp nước tương đối cao và rộng rãi hơn so với hệ thống nước thải, nhưng còn tồn tại những vấn đề như đường ống cũ và khả năng tiếp cận nước an toàn ở khu vực nông thôn bị hạn chế. Tất nhiên, Hỗ trợ Phát triển Chính thức (ODA) của Nhật Bản đã cung cấp nhiều hỗ trợ khác nhau cho cả hệ thống cấp nước và xử lý nước thải, đồng thời đã đạt được một số kết quả tích cực nhất định.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay là vấn đề ô nhiễm tương tự như vậy đã xảy ra ở Nhật Bản cách đây 40 năm đang diễn ra khắp nơi, thực tế trái ngược với bề ngoài của Hà Nội và Hồ Chí Minh - là những nơi đã đô thị hóa, tự động hóa ngang tầm các nước phát triển. Mặt khác, lĩnh vực này cũng là một cơ hội để đầu tư. Cụ thể, các công ty nước ngoài, bao gồm cả các công ty Nhật Bản, đã tham gia vào lĩnh vực xử lý nước thải và đang nỗ lực giải quyết các vấn đề phát triển nghiêm trọng thông qua kiến ​​thức đầu tư và kinh doanh.

2.3. Chăm sóc sức khỏe

Ở Việt Nam, nhu cầu chăm sóc sức khỏe nói chung ngày càng tăng do nhiều yếu tố liên quan đến tăng trưởng kinh tế, chẳng hạn như tăng trưởng dân số, sự lây lan của các bệnh liên quan đến lối sống do thay đổi lối sống và thói quen ăn uống cũng như ý thức về sức khỏe ngày càng tăng. Mặt khác, Việt Nam được cho là đang thiếu một cách trầm trọng các bệnh viện, phòng khám. Các bệnh viện tư - nơi việc điều trị được cung cấp hoàn toàn bằng chi phí tư nhân thì có tình hình khác, nhưng ở các bệnh viện công - nơi được hầu hết người dân sử dụng và được bảo hiểm y tế chi trả thường thiếu bác sĩ và giường bệnh.

Điều đáng nói nữa là vấn đề già hóa dân số. Việt Nam là một quốc gia rất trẻ và năng động với độ tuổi trung bình khoảng 30 tuổi. Mặt khác, Việt Nam được cho là đang già đi với tốc độ nhanh nhất trong lịch sử do chính sách hai con được áp dụng trước đây và tuổi thọ tương đối thấp (khoảng 73 tuổi (năm 2019)) so với các nước đang phát triển khác. Tuy nhiên, có rất ít bệnh viện và phòng khám chuyên chăm sóc y tế và chăm sóc dài hạn cho người cao tuổi, hệ thống chăm sóc dài hạn công còn ở giai đoạn sơ khai nên các dịch vụ sẵn có còn hạn chế.

Vì lý do này, lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, bao gồm bệnh viện, dược phẩm và chăm sóc người già là thách thức phát triển lớn nhất của Việt Nam, cùng với vấn đề năng lượng và nước. Đầu tư vào lĩnh vực này đã tăng lên trong những năm gần đây, cả thông qua M&A và đầu tư kinh doanh. Mặt khác, việc cải thiện hệ thống pháp lý, hành chính và tài chính liên quan đến chăm sóc y tế và chăm sóc dài hạn, bao gồm bảo hiểm y tế, cũng như tình trạng thiếu cơ sở vật chất bệnh viện, bác sĩ, nhiều loại dịch vụ và những lựa chọn khác đang cần thiết cho việc cải thiện môi trường đầu tư.

Trong khi nhiều quốc gia trên thế giới đang phải vật lộn nặng nề vì những hậu quả nặng nề mà đại dịch Covid-19 để lại thì Việt Nam dường như đang cố gắng đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế trong một đòn bẩy nhanh chóng hơn. Việt Nam đã tổ chức Đại hội Đảng vào tháng 1 năm 2021, sau đó là thành lập chính phủ mới vào tháng 7 và sẽ nắm quyền lãnh đạo đất nước trong 5 năm tới. Tuy nhiên, bất kể chính quyền thay đổi như thế nào hay bất kể có thêm tiến bộ trong việc quản lý nền kinh tế thị trường và chính sách mở cửa đối với đầu tư nước ngoài, cũng khó để có thể tưởng tượng Việt Nam xảy ra bất kỳ sự thoái lui nào. Vì vậy, ở một khía cạnh nào đó, có thể nói Việt Nam có hệ thống thúc đẩy kinh tế ổn định và mạnh mẽ hơn các nước dân chủ.

Tuy nhiên, nguồn gốc của sự tăng trưởng hiện nay của đất nước phần lớn là nhờ đầu tư nước ngoài cũng như các sáng kiến ​​mạnh mẽ của Chính phủ. Các ngành công nghiệp của Việt Nam, bao gồm cả ngành công nghiệp trọng điểm và cả ngành công nghiệp phụ, vẫn chưa đủ để giữ cho nền kinh tế đất nước tiếp tục phát triển. Người ta cũng chỉ ra rằng việc cải thiện năng suất lao động còn chậm so với tốc độ tăng trưởng kinh tế và đất nước chưa đào tạo đủ công nhân lành nghề, nhà quản lý và nguồn nhân lực công nghiệp trình độ cao để lãnh đạo và hỗ trợ ngành.

Cuối cùng, khi xem xét M&A và đầu tư tại Việt Nam - một quốc gia đang phát triển, không thể đo lường khả năng sinh lời và phát triển bền vững của một công ty hoặc doanh nghiệp chỉ bằng cách nhìn vào hiệu quả kinh tế của từng công ty hoặc doanh nghiệp được đầu tư. Do đó, các chuyên gia kinh tế cũng như các chuyên gia trong lĩnh vực M&A doanh nghiệp phải luôn hiểu rõ và nắm được tầm quan trọng của việc tiến hành phân tích chuyên sâu về các thách thức phát triển của đất nước và triển vọng giải quyết chúng, bao gồm cả nền kinh tế chính trị của đất nước và các lĩnh vực đầu tư.

Tiềm năng M&A của Việt Nam cho thấy nhiều khía cạnh tích cực để có thể tiếp tục phát triển, đó là tín hiệu tốt của việc kinh tế Việt Nam vẫn sẽ tiếp tục phát triển và còn nhiều dư địa cho các nhà đầu tư nước ngoài. Nhật Bản và Việt Nam sẽ là những đối tác quan trọng của nhau trong quan hệ hữu nghị và hợp tác chiến lược giữa cả hai. Đây cũng là tinh thần hợp tác tối ưu mà hai bên vẫn luôn cố gắng hướng tới và duy trì.